Zmiana klimatu jest jednym z największych wyzwań naszych czasów. Jej negatywne skutki są obserwowane nie tylko globalnie, ale i lokalnie – nasze miasta są coraz bardziej narażone na ekstremalne zjawiska pogodowe. Zmniejszenie narażenia Europy i jej obywateli na negatywne skutki zmiany klimatu wymaga podjęcia działań na wszystkich poziomach: europejskim, krajowym, regionalnym i lokalnym.
Szczególna rola miast
Szczególną rolę odgrywają tu miasta, w których żyje ponad 50% populacji świata. Muszą one zacząć świadomie i systemowo budować swoją odporność na zmianę klimatu, równolegle zmniejszając własną presję klimatyczną. Będą w ten sposób chronić swoich mieszkańców zapewniając dalszy, nieprzerwany i zrównoważony rozwój. Choć poszczególne miasta różnią się od siebie uwarunkowaniami klimatycznymi czy geograficznymi, a co za tym idzie stopniem podatności na poszczególne zagrożenia, najczęściej łączy je nadmierne pokrycie powierzchniami nieprzepuszczalnymi (budynki, drogi, parkingi, skwery) i niedostatek zieleni. A zieleń w mieście pełni nie tylko ważne funkcje estetyczne i społeczne, ale i ekologiczne. Szczególne miejsce w katalogu możliwych do realizacji w mieście działań adaptacyjnych zajmuje zielona infrastruktura. Pod tym pojęciem rozumiemy niezabudowane tereny pokryte roślinnością (parki, ogrody działkowe i przydomowe), ale także zielone dachy, żyjące ściany, ogrody deszczowe, pasaże roślinne, zielone torowiska czy zielone przystanki.
Zielone dachy – niedoceniona zielona infrastruktura
Pełnym walorów lecz wciąż niedostatecznie popularnym elementem zielonej infrastruktury, są właśnie zielone dachy. Mają one nie tylko pozytywny wpływ na estetykę otoczenia, ale są ważnym narzędziem łagodzenia i adaptacji miast do zmian klimatu, gdyż:
- absorbują wodę deszczową zmniejszając ryzyko powodziowe;
- pochłaniają CO2i inne zanieczyszczenia z atmosfery;
- łagodzą efekt „wysp ciepła”;
- poprawiają mikroklimat;
- poprawiają izolacyjność termiczną budynków;
- prowadzą do odtworzenia utraconej wskutek urbanizacji powierzchni zielonej;
- prowadzą do zwiększenia bioróżnorodności w mieście.
Warto więc, by władze lokalne nie tylko inicjowały powstawanie zielonych dachów i żyjących ścian na budynkach i obiektach komunalnych, ale i zachęcały mieszkańców oraz lokalnych interesariuszy do zazieleniania własnych. Pomóc w tym może kompleksowa strategia rozwoju zielonych dachów, jak ta opracowana i realizowana przez Miasto Hamburg. Celem tego niemieckiego dokumentu jest zazielenienie przynajmniej 70% nadających się do tego dachów. W ciągu następnej dekady zielone dachy w Hamburgu łącznie powinny pokrywać powierzchnię około 100 hektarów. Tylko dla nowego budownictwa mieszkaniowego obliczono pięcioletni potencjał zielonych dachów wynoszący 44 hektary, a dla biurowców 66 hektarów. 20% nowo zazielenionych powierzchni powinno nadawać się do wykorzystania w celach użytkowych przez mieszkańców lub pracowników, a stosowane technologie zielonych dachów powinny umożliwić zatrzymanie średnio 60% wód opadowych.
Hamburg – dobry przykład
Przykład Hamburga posłużył 8 polskim miastom – Bielsku-Białej, Bydgoszczy, Gdyni, Kaliszowi, Krakowowi, Lublinowi, Warszawie i Wrocławiowi – do opracowania własnych strategii rozwoju zielonych dachów. Transfer niemieckich doświadczeń umożliwił projekt GRAD, finansowany w ramach Europejskiej Inicjatywy na rzecz Klimatu (EUKI) i realizowany przez Stowarzyszenie Gmin Polska Sieć „Energie Cités” w latach 2018-2020. Celem projektu było wypromowanie zielonych dachów i żyjących ścian jako narzędzia adaptacji do zmian klimatu dla obszarów miejskich. Uczył on, jaką rolę pełnią zielone dachy w procesie adaptacji miasta do zmian klimatu, jak opracować strategię rozwoju zielonych dachów w mieście oraz jak umiejscowić tę strategię w systemie planowania zagospodarowania przestrzennego, zarządzania wodą i zarządzania terenami zielonymi.
Zadania projektu GRAD
Jednym z głównych zadań projektu GRAD było wypracowanie wzorcowej struktury strategii rozwoju zielonych dachów, którą każde zainteresowane miasto będzie mogło wykorzystać do opracowania własnego dokumentu. Bazuje ona na strategii miasta Hamburg i została dostosowana do polskich warunków prawnych, ekonomicznych i społecznych, a także specyficznych wyzwań związanych z adaptacją do zmiany klimatu. Pełna wersja dokumentu zawiera szczegółowy opis poszczególnych elementów strategii, wraz z instrukcjami, przykładowymi tekstami, odniesieniami do odpowiednich zapisów w strategii Hamburga.
Dokumenty pilotażowe i publikacja
Oprócz wzoru strategii oraz 8 pilotażowych dokumentów, w ramach projektu powstała również publikacja podsumowująca doświadczenia i materiały zebrane w ramach projektu GRAD, w tym niemieckie i polskie dobre praktyki w obszarze rozwoju zielonej infrastruktury i zielonych dachów. W pierwszej części omówiono rolę zielonych dachów jako narzędzia adaptacji do zmiany klimatu, a także inne korzyści, jakie ich zakładanie może przynieść miastu, właścicielom budynków i pozostałym mieszkańcom. Następnie przedstawiono katalog narzędzi, jakimi dysponują samorządy lokalne, aby promować zielone dachy, zwiększać wiedzę na ich temat, zachęcać inwestorów do ich zakładania, a także wspierać w procesie projektowania, budowania i pielęgnacji zielonego dachu. W kolejnej części omówiono przykładowe strategie i programy rozwoju zielonych dachów wdrażane przez niemieckie miasta (Hamburg, Hanower, Monachium, Stuttgart, Berlin, Münster, Düsseldorf, Dortmund), a w ostatniej przykłady zastosowania błękitno-zielonej infrastruktury, w tym zielonych dachów i ścian w polskich miastach pilotażowych projektu (Bielsko-Biała, Bydgoszcz, Gdynia, Kalisz, Kraków, Lublin, Warszawa, Wrocław).
Zachęcamy do skorzystania z rezultatów projektu dostępnych na stronie: www.strategiezielonychdachow.eu. Mamy nadzieję, że zebrane materiały zachęcą Państwa do wspierania rozwoju zielonych dachów i żyjących ścian w waszych miastach, a także budowania świadomości w zakresie ich roli w ochronie klimatu i adaptacji do zmiany klimatu.
