Menu Zamknij

Słowniczek

W naszych artykułach pojawiają się terminy związane ze zrównoważonym rozwojem. Ich wyjaśnienie może ułatwić zrozumienie tekstów. Zebraliśmy je zatem w słowniczku. Przy okazji to pomocny przegląd zagadnień, w które angażują się osoby zarządzające terenami zieleni bądź dostosowujące miasta i wsie do zmiany klimatu.

Omawiane pojęcia

Nature based solutions (NBS)Błękitno-zielona infrastruktura (BZI)Usługi ekosystemówRetencjaSukcesja naturalnaOstoje bioróżnorodnościGatunki inwazyjneKorytarze ekologiczne

Nature Based Solutions (NBS)

To rozwiązania oparte na przyrodzie, czyli celowe interwencje, które opierając się na właściwościach przyrody pozwalają na rozwiązywanie wyzwań, przed którymi stoją społeczeństwa.

Komisja Europejska definiuje je jako:

opłacalne (wydajne ekonomicznie), dostarczające równocześnie korzyści natury ekologicznej, ekonomicznej i społecznej, a także wspierające adaptację do zmian klimatu. Rozwiązania te wprowadzają do miast i innych obszarów lądowych i wodnych zagospodarowanych przez człowieka, elementy i procesy występujące w naturze i w krajobrazie nieprzekształconym, poprzez działania systemowe, zaadaptowane do warunków lokalnych i efektywne pod względem korzystania z zasobów.

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody, rozumie rozwiązania oparte na przyrodzie jako:

działania mające na celu ochronę, zrównoważone zarządzanie i przywracanie naturalnych lub zmodyfikowanych ekosystemów, które skutecznie i adaptacyjnie radzą sobie z wyzwaniami społecznymi, zapewniając jednocześnie dobrostan człowieka i korzyści związane z różnorodnością biologiczną.

NBS mogą przyczyniać się do:

  • ograniczenia skutków zmiany klimatu, jak np. parki, czy zieleńce ograniczające efekt miejskiej wyspy ciepła, czy ogrody deszczowe zatrzymujące wody opadowe;
  • zwiększenia bioróżnorodności, jak np. strefy biocenotyczne w parkach miejskich czy łąki kwietne w miejsce trawników;
  • poprawy jakości środowiska, poprzez m.in oczyszczanie wód deszczowych czy powietrza;
  • poprawy jakości życia na terenach zurbanizowanych.

Więcej informacji o rozwiązaniach opartych na przyrodzie zajdziecie w następujących publikacjach:

Błękitno-zielona infrastruktura (BZI)

Są to rozwiązania mające na celu włączanie rozwiązań opartych na przyrodzie (NBS) do zagospodarowywania terenu. BZI to wszelkie założenia zieleni, w szczególny sposób rozwiązujące występujące lokalnie problemy i poprawiające mikroklimat miejsca. Do rozwiązań BZI można zaliczyć w szczególności takie, które pozwalają efektywnie zagospodarować wodę - np. deszczówkę. Wśród rodzajów BZI należy wymienić:

  • zbiorniki i stawy retencyjne,
  • niecki infiltracyjne,
  • muldy i rowy,
  • ogrody deszczowe.

Fundacja Sendzimira przygotowała wiele publikacji na temat tego, jak partycypacyjnie wprowadzić ww. rozwiązania w przestrzeni. Zachęcamy do zapoznania się z naszymi książkami, broszurami oraz filmami, które pomogą Wam zrozumieć na czym polega tworzenie obiektów błękitno-zielonej infrastruktury, oraz jak można samodzielnie takie rozwiązania stworzyć.

Publikacje specjalistyczne:

Publikacje dla szerokiego grona odbiorców:

Usługi ekosystemów

Usługi ekosystemów opierają się na najważniejszym światowym mega-zasobie, jakim jest ekosystem. Ekosystem ilustruje funkcjonowanie przyrody. Składa się głównie z roślin, zwierząt, mikroorganizmów, wody, powietrza, pomiędzy którymi zachodzą interakcje. Funkcjonowanie ekosystemów jest podstawą dobrobytu człowieka. Stanowi również najbardziej ekonomicznie uzasadnioną działalność, ponieważ prawie każdy zasób, z którego na co dzień korzysta ludzkość, bezpośrednio lub pośrednio zależy od przyrody. Korzyści, które człowiek czerpie z przyrody, określa się pojęciem usług ekosystemów.

Literatura dodatkowa:

  1. Millennium Ecosystem Assessment, 2005. Ecosystems and Human Well-being: Synthesis. Island Press, Washington, DC
  2. Kronenberg J., Bergier T., Podręcznik wyzwania zrównoważonego rozwoju w Polsce, Fundacja Sendzimira, Kraków, 2010

Usługi ekosystemów można podzielić na cztery kategorie:

Usługi podstawowe lub siedliskowe (supporting lub habitat services)

Na nich opierają się prawie wszystkie pozostałe typy usług. Ekosystemy zapewniają przestrzeń życiową roślinom i zwierzętom, utrzymują również ich różnorodność.

Siedliska zapewniają wszystko, co jest potrzebne każdej roślinie i zwierzęciu, aby przetrwać: żywność, wodę i schronienie. Każdy ekosystem udostępnia różne siedliska, które mogą być niezbędne do cyklu życiowego danego gatunku. Wszystkie gatunki wędrowne, np. ptaki, ryby, ssaki i owady, zależą od różnych ekosystemów, z których korzystają podczas swoich wędrówek.

W marcu 2010 r. IUCN stwierdziła w swoim raporcie, że utrata siedlisk jest największym zagrożeniem dla motyli europejskich i może doprowadzić do wyginięcia kilku gatunków. Utrata siedlisk następuje w wyniku zmian klimatycznych oraz przez niezrównoważoną działalność rolną. Winne są także pożary lasów i rozwój turystyki (IUCN 2010).

Różnorodność genetyczna (pomiędzy populacjami gatunków oraz wewnątrz tych populacji) wyodrębnia wiele odmian lub ras. Jest ona podstawą dobrze dostosowanych do danego miejsca kultywarów (odrębnych, jednorodnych, trwałych odmian). Bioróżnorodność zapewnia także pulę genów potrzebnych do rozwoju upraw komercyjnych i zwierząt hodowlanych. W niektórych siedliskach występuje wiele gatunków. Powoduje to, że w stosunku do innych siedlisk są one bardziej różnorodne pod względem genetycznym. Ten rodzaj siedlisk nazywamy zagrożonymi obszarami bioróżnorodności (biodiversity hotspots).

Na Filipinach podjęto inicjatywę dotyczącą ochrony lokalnych odmian ryżu. Starano się także wyhodować takie szczepy, które będą lepiej dostosowane do lokalnych warunków. Celem było zwiększenie zbiorów i podniesienie jakości nasion. Dałoby to mieszkańcom większą niezależność wobec hodowców roślin. Hodowla taka byłaby też znacznie tańsza (SEARICE 2007)

Usługi regulacyjne (regulating services)

Usługi ekosystemów regulujące jakość powietrza i gleby lub zapewniające kontrolę przeciwpowodziową i przeciwchorobową

Drzewa i tereny zielone obniżają temperaturę w miastach. Lasy mają wpływ na opady i dostępność wody w skali lokalnej i regionalnej. Drzewa i inne rośliny pełnią również bardzo istotną rolę w regulowaniu jakości powietrza, usuwając zanieczyszczenia z atmosfery.

Udowodniono, że Park Cascine we włoskim mieście Florencja utrzymał swoją zdolność usuwania zanieczyszczeń na poziomie ok. 72,4 kg/ha rocznie (obniżając po 19 latach swoją wydajność o zaledwie 3,4 kg/ha do 69 kg/ha), pomimo pewnych start w drzewostanie i ekstremalnych zdarzeń pogodowych (Paoletti i in. 2011). Szkodliwe zanieczyszczenia, usuwane przez drzewa rosnące w parku, to głównie: O3, CO, SO2, NO2, CO2 i zanieczyszczenia pyłowe.

Ekosystemy regulują klimat w wymiarze globalnym, magazynując gazy cieplarniane. Rosnące drzewa i rośliny usuwają dwutlenek węgla z atmosfery, skutecznie zamykając go w swoich tkankach (sekwestracja, czyli wychwytywanie i magazynowanie węgla).

Miejskie drzewa pełnią też bardzo ważną rolę w procesie sekwestracji węgla: w Stanach Zjednoczonych zatrzymują one rocznie do 22,8 mln ton węgla (wg szacunków wykonanych w 2002 r.) (Nowak i Crane 2002). Wskaźnik ten można porównać do emisji tworzonych przez ludność zamieszkującą teren Stanów Zjednoczonych w ciągu pięciu dni. Usługę sekwestracji wycenia się na kwotę 460 mln USD rocznie i całkowitą kwotę wynoszącą 14 300 mln USD.

Ekosystemy i żywe organizmy tworzą strefy ochronne, zabezpieczające przed klęskami żywiołowymi. Dzięki temu chronią lub obniżają skalę zniszczeń powodowanych przez ekstremalne zdarzenia pogodowe lub naturalne zagrożenia, np. powodzie, sztormy, tsunami, lawiny, osunięcia ziemi. Rośliny stabilizują zbocza gór, a rafy koralowe i lasy namorzynowe pomagają chronić wybrzeża przed zniszczeniami powodowanymi przez sztormy.

W kalifornijskim mieście Napa, dorzecze rzeki Napa zostało zrewitalizowane poprzez utworzenie wokół miasta terenów zalewowych, bagien i mokradeł (studium przypadku TEEB opracowane przez Almack 2010b). Działania te stworzyły skuteczną zaporę przeciwpowodziową, która spowodowała oszczędności finansowe, majątkowe oraz uratowała życie wielu ludziom.

Ekosystemy w postaci mokradeł oczyszczają ścieki. Biologiczna aktywność mikroorganizmów znajdujących się w glebie prowadzi do rozkładu większości odpadów, dzięki czemu dochodzi do eliminacji patogenów (bakterii powodujących choroby) oraz obniżenia ilości biogenów i zanieczyszczeń.

Gdyby w amerykańskim stanie Luizjana zastąpić konwencjonalne oczyszczalnie ścieków mokradłami, można byłoby zaoszczędzić od 785 do 34 700 USD na hektar mokradeł (w 1995 r.) (Breaux i in. 1995).

Erozja gleby jest kluczowym czynnikiem degradacji gruntów oraz pustynnienia. Tymczasem pokrywa roślinna zapobiega erozji gleby, a jej żyzność jest niezbędna do rozwoju roślin oraz rolnictwa. Dobrze funkcjonujące ekosystemy dostarczają glebie biogenów, które są niezbędne do rozwoju roślin.

W Hawanie na Kubie (1996) duża część żywności dla mieszkańców była produkowana w miejskich ogródkach: 8 500 ton produktów rolnych, 7,5 mln jaj i 3 650 ton mięsa (dane wg Altieri, 1999).

Owady, ptaki, nietoperze i wiatr zapylają rośliny, co umożliwia rozwój owoców, warzyw i nasion.

Ze 155 wiodących na świecie upraw roślin konsumpcyjnych ok. 87 zależy od zapylenia przez zwierzęta, także te uważane za najbardziej dochodowe, np. kakao i kawa (Klein i in. 2007).

Ekosystemy pełnią ważną rolę w walce ze szkodnikami i chorobami przenoszonymi przez rośliny, zwierzęta i ludzi. Ekosystemy, poprzez działalność drapieżników i pasożytów, kontrolują szkodniki i choroby. Ptaki, nietoperze, muchy, osy, żaby i grzyby działają jako naturalne mechanizmy kontroli.

W południowym Beninie udało się opanować hiacynta wodnego przy zastosowaniu trzech naturalnych wrogów tej rośliny (De Groote i in. 2003). Koszt projektu dotyczącego kontroli biologicznej wyniósł zaledwie 2,09 mln USD (wartość bieżąca), ale jego skumulowaną wartość oszacowano na kwotę 260 mln USD (wartość bieżąca) (przy założeniu, że projekt będzie nieprzerwanie tworzyć korzyści przez okres 20 lat). Stosunek korzyści i kosztów wyniósł 124:1.

Usługi zaopatrujące (provisioning services)

Usługi ekosystemów opisujące materiały i energię, których dostarczają ekosystemy.

Ekosystemy zapewniają warunki do produkcji żywności. Pochodzi ona najczęściej z zarządzanych przez człowieka ekosystemów rolniczych, chociaż systemy morskie i słodkowodne, lasy i ogrodnictwo miejskie także dostarczają żywności.

W Hawanie na Kubie (1996) duża część żywności dla mieszkańców była produkowana w miejskich ogródkach: 8 500 ton produktów rolnych, 7,5 mln jaj i 3 650 ton mięsa (dane wg Altieri, 1999).

Ekosystemy dostarczają różnorodnych materiałów budowlanych oraz paliw, w tym drewna, biopaliw i olejów roślinnych, które są pozyskiwane bezpośrednio z dzikich i uprawnych gatunków roślin.

W handlu i działalności prowadzonej na własne potrzeby, bardzo ważną rolę pełnią produkty leśne inne niż drewno, np. kauczuk, lateks, rattan i oleje roślinne. Ocenia się, że światowy handel tymi produktami generuje rocznie 11 mld USD (Roe i in. 2002).

Ekosystemy pełnią kluczową rolę w dostarczaniu wody dla mieszkańców miast, zapewniając jej przepływ, magazynowanie i oczyszczanie. Roślinność i lasy wpływają na ilość dostępnych lokalnych zasobów wodnych.

Szacowana wartość usług świadczonych przez fynbos (południowoafrykański ekosystem górski), zajmujący obszar zaledwie 4 km2 wykazała, że wartość tego systemu w największym stopniu zależy od dostarczania wody. Oszacowano, że ta wartość wahała się od ok. 4,2 mln do 66,6 mln USD w 1997 r., w zależności od poziomu jakości gospodarowania tym systemem (Higgens i in. 1997).

Bioróżnorodne ekosystemy dostarczają wielu roślin, które wykorzystuje się jako tradycyjne leki lub surowce dla branży farmaceutycznej. Wszystkie ekosystemy stanowią potencjalne źródło zasobów leczniczych.

80% ludności na świecie nadal zależy od medycyny opartej na ziołolecznictwie (WHO 2002), a wartość sprzedaży leków produkowanych na bazie naturalnych składników wynosi 57 mld USD rocznie (Kaimowitz 2005).

Usługi kulturowe (cultural services)

Zaliczamy do nich niematerialne korzyści, które ludzie czerpią z kontaktu z ekosystemami. Usługi kulturowe oferują korzyści estetyczne, duchowe i psychiczne.

Spacery i uprawianie sportu na terenach zielonych pomagają mieszkańcom zachować zdrowie i się zrelaksować. Rola, którą pełni zieleń miejska w utrzymaniu kondycji fizycznej i psychicznej jest coraz bardziej doceniana, chociaż wciąż trudno ją zmierzyć.

Profesor Thomas Elmqvist zbadał wartość pieniężną usług ekosystemów związanych z miejskimi terenami zieleni, biorąc pod uwagę 10 badań dotyczących 9 miast w Chinach i 1 w USA (Elmqvist i in. 2011). Okazało się, że pozycje „rekreacja” i „skutki zdrowotne” odpowiednio wygenerowały średnią wartość 5 882 i 17 548 USD na hektar rocznie, przy łącznej średniej wartości siedmiu rodzajów usług w wysokości 29 475 USD na hektar rocznie.

Ekosystemy i bioróżnorodność przyczyniają się często do rozwoju turystyki, która z kolei tworzy korzyści gospodarcze i jest ważnym źródłem dochodów wielu państw. W 2008 r. globalne zyski w branży turystycznej osiągnęły wysokość 944 mld USD. Turystyka kulturowa i ekoturystyka mogą edukować ludzi w zakresie znaczenia różnorodności biologicznej.

W oparciu o kwoty, które ludzie wydali na podróż i lokalne wydatki związane z wycieczkami na rafy koralowe na Hawajach oszacowano, że wartość związana z tymi rafami wynosi 97 mln USD rocznie (studium przypadku TEEB opracowane przez van Beukering i Cesar 2010). Informacja ta pokazuje, jak duże dochody może wygenerować ekosystem (dla osób indywidualnych, firm i państwa).

Język, wiedza i środowisko przyrodnicze były ze sobą mocno związane od zarania ludzkości. Bioróżnorodność, ekosystemy i naturalne krajobrazy zawsze stanowiły i stanowią źródło inspiracji dla sztuki, kultury i, w coraz większym zakresie, dla nauki.

Prehistoryczne dzieła sztuki naskalnej w Południowej Afryce, Australii i Europie oraz inne podobne przykłady znajdujące się na całym świecie są dowodem na to, jak mocno przyroda inspirowała sztukę i kulturę od początku historii ludzkości. Współczesna kultura, sztuka i wzornictwo nadal czerpie ze środowiska przyrodniczego.

W wielu częściach świata elementom przyrody, m.in. lasom, jaskiniom lub górom przypisuje się szczególne znaczenie (uważane są za święte). Przyroda odgrywa ważną rolę w niektórych tradycjach religijnych i w wiedzy przekazywanej z pokolenia na pokolenie. Związane z nią zwyczaje mają duże znaczenie w tworzeniu poczucia przynależności.

W kościele maronickim w Libanie duchowni bronili posiadanego przez nich wzgórza porośniętego dziewiczym lasem śródziemnomorskim. Zaangażowali się w walkę nie ze względu na argumenty naukowe i prawne, ale dlatego, że obrona wzgórza wpisywała się w kulturę maronicką, teologię i religię (Palmer i Finlay 2003).

Definicje i przykłady pochodzą z publikacji Fundacji Sendzimira: Poradnik TEEB dla miast: usługi ekosystemów w gospodarce miejskiej.

Retencja

To zbiór metod pomagających w okresowym zatrzymaniu wód opadowych w miejscu opadu. Do retencjonowania wykorzystamy rozwiązania oparte na przyrodzie, techniczne, lub ich kombinację. Wody opadowe zgromadzimy:

  • w glebie,
  • z użyciem roślin,
  • renaturyzując potoki, rzeki i mokradła,
  • lub w systemach retencyjnych.

Działania retencyjne przekładają się na korzyści społeczne (dostęp do wody pitnej i dla rolnictwa) i przyrodnicze (poprawne funkcjonowanie ekosystemów).

Retencja ma kluczowe znaczenie w obliczu trudnych warunków klimatycznych z jakimi zaczynamy się mierzyć w Europie Środkowej.

Reguluje lokalny klimat

Woda ma dużą pojemność cieplną, dzięki czemu obniża temperaturę powietrza na przykład w otoczeniu zbiorników i cieków. Tereny o lepszej retencji nagrzewają się wolniej. Wykazują też większą wilgotność powietrza co pomaga chłodzić i nasze organizmy. Optymalna wilgotność i temperatura przekłada się na komfort cieplny mieszkańców.

Chroni przed suszą

Retencja wspomaga gromadzenie wody w trakcie opadów. Dzięki temu krajobraz nasączony nią w odpowiednim stopniu staje się odporny na szok związany z suszą. W okresie deficytu opadów rośliny pobierają wodę z gruntu co przekłada się na większe bezpieczeństwo w rolnictwie, ogrodnictwie i ekosystemach naturalnych.

Zapobiega powodziom

Retencja ogranicza nadmierny spływ powierzchniowy. Woda zgromadzona w glebie, roślinach, meandrujących rzekach, stawach, nieckach czy zbiornikach nie wzmaga fali powodziowej. Czym więcej wody zgromadzimy w miejscu opadu, tym mniejsze straty w przyrodzie i gospodarce.

Odbudowuje zasoby

Woda pitna pochodzi zazwyczaj z ujęć rzecznych bądź podziemnych. Wody gruntowe odbudowują się tylko pod warunkiem przesączania się opadów w głębsze warstwy gleby. Jest to możliwe, jeśli proces ten wspomagają korzenie roślin, nie mamy do czynienia ze szczelnym zabetenowaniem terenu i spowalniamy wszelkimi metodami spływ powierzchniowy, umożliwiając infiltrację.

Poprawia jakość wód

Szczególnie naturalne rozwiązania, takie jak strefy buforowe, czy szuwary pomagają w oczyszczaniu wody przez filtrowanie i pochłanianie zanieczyszczeń przez rośliny. Dzięki temu zasoby podziemne odbudowują się wodą czystą uzyskaną w bezpiecznym obiegu. Filtracja roślinna wpływa korzystnie także na wody powierzchniowe.

Przydatne publikacje:

Sukcesja naturalna

To płynna zmiana składu gatunkowego zbiorowiska organizmów. Naturalna sukcesja postępuje w czasie i ma charakter liniowy. Przebiega od etapu początkowego poprzez kolejne stadia pośrednie aż do klimaksu, czyli stadium stabilnego. W warunkach środkowoeuropejskich za klimaks w większości przypadków uznamy zbiorowisko leśne. Ze względu na zmianę klimatu skład gatunkowy stadium klimaksu może być mniej stabilny i ulegać dalszym przemianom. Sukcesja odbywa się spontanicznie, bez potrzeby ingerencji człowieka, a prowadzi do takiego składu roślin, który jest optymalny dla warunków środowiskowych panujących w danym miejscu.

Jakie są cechy charakterystyczne kolejnych etapów sukcesji?

Stadium pionierskie

Rozpoczyna się ono na terenach nieużytkowanych przez człowieka, bądź odsłoniętych na skutek zjawisk naturalnych takich jak osuwiska. Jako pierwsze zasiedlają je gatunki pionierskie, czyli rośliny odporne na trudne warunki.

Stadium pośrednie

Po czasie, gdy poprawią się warunki siedliskowe następuje kolejna faza zmian. W oswojonym przez rośliny pionierskie środowisku pojawiają się gatunki bardziej wymagające i sukcesywnie wypierają inne gatunki. Wtedy zazwyczaj zauważymy rośliny coraz wyższe i bardziej rozgałęzione, które zagęszczą dane zbiorowisko. Te zmiany przyciągają owady a za nimi ptaki i drobne ssaki, które w takiej gęstwinie znajdują ostoję.

Stadium klimaksowe

Etap kończący sukcesję cechuje się względną stabilnością i równowagą gatunkową. Dominują w nim gatunki najlepiej dostosowane do panujących warunków klimatycznych. Ekosystem staje się złożony pod wieloma względami, lepiej zakorzeniony, rozbudowany w górę, zróżnicowany wiekowo i gatunkowo a przez to bardziej odporny na ekstrema takie jak susze czy powodzie.

Jakie funkcje ekosystemowe spełnia sukcesja naturalna?

Odtwarzanie równowagi

To funkcja szczególnie istotna na terenach zdegradowanych przez człowieka. Przestrzenie zurbanizowane, ale pozostawione jako nieużytki regenerują się najlepiej dzięki naturalnym procesom przyrodniczym. Niekiedy wymaga to większej cierpliwości. Tempo zmian różni się w zależności od lokalnych uwarunkowań.

Poprawa jakości gleby

Kolejne stadia sukcesji zasilają daną przestrzeń w materię organiczną w postaci martwego drewna, zalegających od jesieni liści i obumierających roślin pionierskich. W efekcie gleba staje się bogatsza w składniki odżywcze i osiąga lepszą strukturę. Co zaspokaja wymagania bardziej wymagających gatunków roślin.

Wzbogacanie krajobrazu

W miejscu naturalnej sukcesji powstają adekwatne do warunków siedliskowych zbiorowiska gatunków. Zyskuje na tym estetyka krajobrazu, który dzięki walorom przyrodniczym łatwo odróżnić od monokultur uprawnych. Roślinność łąkowa, leśna, czy wodna pozostawiona bez ingerencji dostarcza najlepszej jakości usługi ekosystemów i coraz bardziej przypomina ekosystemy naturalne.

Duża samowystarczalność

Tereny rozpoznane jako nieużytki z widoczną sukcesją, przy niewielkiej ingerencji, mogą być przekształcone w park czwartej przyrody. Następuje to niższym kosztem niż w przypadku terenów aranżowanych od podstaw, razem z kompleksowymi nasadzeniami. A zapewnia większą stabilność i mniejszą liczbę zabiegów pielęgnacyjnych. Teren pozostawiony naturalnej sukcesji wykazuje większą bioróżnorodność a przez to odporność i trwałość w obliczu zmiany klimatu.

Ostoje bioróżnorodności

Ostoja bioróżnorodności to obszar uznawany za naturalny lub półnaturalny. Znajdziemy w nim wyjątkowe bogactwo gatunków roślin i zwierząt. Jeśli powstaje w przestrzeni zurbanizowanej służy odbudowie ekosystemu i stanowi azyl dla wielu organizmów zagrożonych zniknięciem z przestrzeni miejskiej. Ostoje są wartościowym rozwiązaniem dla utrzymania różnorodności biologicznej.

Jakie funkcję spełniają ostoje bioróżnorodności?

Regulacja procesów ekologicznych

Ostoje bioróżnorodności wpływają korzystnie na zapylanie roślin, rozsiewanie nasion, oczyszczanie wody i powietrza oraz stabilizację gleby. Przez co znacząco przyczyniają się do utrzymania zasobów naturalnych w dobrej kondycji. Są też uznawane za naturalny bank genów.

Schronienie dla gatunków

Ostoje zapewniają bezpieczne miejsce do życia, rozmnażania i żerowania dla wielu gatunków roślin i zwierząt. W miastach szczególnie istotne są dla gatunków o większych wymaganiach środowiskowych, chociażby roślin zielnych wymagających dłuższych okresów wzrastania.

Korytarze ekologiczne

Miejsca takie mogą się ze sobą łączyć tworząc korytarze ekologiczne, które umożliwiają migrację zwierząt i rozprzestrzenianie się roślin. Dzięki temu wzrasta mozaikowość krajobrazu i szanse dla przetrwania chociażby gatunków małych zwierząt w miastach.

Jakie są zalety ostoi bioróżnorodności?

Zwiększenie odporności ekosystemów

Im większa różnorodność biologiczna, tym ekosystem jest bardziej odporny na zaburzenia, takie jak choroby, szkodniki czy zmiany klimatyczne. Każdy z gatunków ma inną strategię przetrwania w sytuacji gdy jeden gatunek jest osłabiony to inne składniki zbiorowiska utrzymują je w dobrej kondycji.

Stabilizacja klimatu

Bardziej złożone zbiorowiska mają większą zdolność do świadczenia usług ekosystemów. Ostoje bioróżnorodności pochłaniają większe ilości dwutlenku węgla, przyczyniając się do sprawniejszego łagodzenia zmian klimatycznych w porównaniu z intensywnie pielęgnowanymi terenami.

Wartość edukacyjna

Opatrzone odpowiednimi informacjami, ostoje tworzą idealną przestrzeń do prowadzenia działań edukacyjnych na temat przyrody. Dają też rzadką okazję do prawdziwego kontaktu z dziką przyrodą na terenie zurbanizowanym, który jest niezwykle ważny dla mieszkańców miast To uzupełnienie funkcji rekreacyjnych, które mogą być realizowane w innej części parku.

Tworzenie ostoi bioróżnorodności

Do niedawna ich istnienie utożsamiano z ochroną ustawowo realizowaną przez parki narodowe. Współczesne wyzwania związane z utratą wielu gatunków sprawiły, że trend chroniący różnorodność gatunkową dociera na tereny zurbanizowane. Przywracanie zdegradowanych terenów do pełnej sprawności ekosystemowej jest równie istotne co chronienie dobrze funkcjonujących już zbiorowisk.

Ostoje bioróżnorodności, jako nowy miejski trend, wymagają uwagi, dobrej promocji i odpowiednich praktyk stosowanych przez zarządy zieleni. Wyróżnia je to, że są nastawione nie tyle na efekt estetyczny, co środowiskowy, choć nie wchodzą w kolizję z funkcjami rekreacyjnymi.

Gatunki inwazyjne

Organizmy wprowadzone przez człowieka, świadomie lub przypadkowo, poza ich naturalnym zasięgiem występowania mogą stanowić zagrożenie. Nie każdy gatunek obcy staje się inwazyjny. Działania podejmowane są wobec tych, które zaczynają się rozprzestrzeniać samoistnie wypierając gatunki lokalne. Szybko się rozmnażają,niszcząc naturalne ekosystemy. Stanowią znaczące zagrożenie dla bioróżnorodności, porównywalne z niszczeniem siedlisk. Przykładem jest barszcz Sosnowskiego, rdestowiec ostrokończysty, nawłoć kanadyjska a wśród zwierząt szop pracz. Pełną listę gatunków inwazyjnych określają przepisy Unii Europejskiej wdrożone przez kraje członkowskie. Jeśli podejmowane są działania zaradcze należy je raportować do gminy, by ta mogła przekazać informacje do Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska.

Skąd się biorą gatunki inwazyjne?

Jeśli pojawiają się przypadkowo, jest to związane z transportem oraz handlem. Rośliny ozdobne, zwierzęta domowe oraz produkty żywnościowe mogą zawierać jaja, nasiona lub larwy obcych gatunków. Zdarzają się też ucieczki z ferm hodowlanych zakończone zadomowieniem gatunków inwazyjnych w lokalnym ekosystemie. Niektóre gatunki są natomiast świadomie wprowadzane do nowych środowisk najczęściej w celach ozdobnych lub hodowlanych. Zdecydowanie zakazane jest wprowadzanie gatunków obcych do środowiska naturalnego, co reguluje prawo unijne oraz krajowe.

Dlaczego gatunki inwazyjne są niebezpieczne?

Konkurują o zasoby

Rodzime gatunki tracą pokarm, dostęp do światła, wody i przestrzeni życiowej. W sytuacjach ekstremalnych rodzime gatunki są całkowicie wypierane z ich naturalnych siedlisk. Gatunki inwazyjne są też źródłem strat dla ludzi, w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie.

Zmieniają ekosystemy

Gatunki inwazyjne mogą wywoływać zmiany w strukturze i funkcjonowaniu ekosystemów. Wpływają na zmniejszanie różnorodności biologicznej czy składu gatunkowego co prowadzi do degradacji siedlisk. Mogą też przenosić choroby, na które rodzime gatunki nie są odporne.

Jak zwalczać gatunki inwazyjne?

Zwalczanie gatunków inwazyjnych jest trudne i kosztowne. Metody będą różne w zależności od gatunku i środowiska. Wśród skutecznych działań jest:

Ochrona gatunków rodzimych

Wzmocnienie populacji gatunków rodzimych, aby były bardziej odporne na konkurencję ze strony gatunków inwazyjnych.

Zapobieganie introdukcji

To wiąże się z kontrolą importu roślin i zwierząt oraz stosowaniem odpowiednich procedur kwarantanny.

Wczesne wykrywanie

Regularny monitoring środowiska ułatwia szybsze wykrycie inwazyjnego gatunku i zmniejsza nakłady wymagane do jego usunięcia.

Usuwanie

Fizyczne usuwanie roślin inwazyjnych i odłów zwierząt uznawane są za najmniej szkodliwe dla ekosystemu.
Szczegółowe informacje prawne oraz listy gatunków uznanych za obce znajdziecie w komunikatach Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska.

Szczegółowe informacje prawne oraz listy gatunków uznanych za obce znajdziecie w komunikatach Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska.

nawłoć kanadyjska
bożodrzew gruczołowaty
rdestowiec japoński
niecierpek gruczołowaty

Korytarze ekologiczne

Obszary, które łączą ze sobą różne fragmenty naturalnych siedlisk. Działają jak ekologiczny most, umożliwiając zwierzętom, roślinom i innym organizmom swobodne przemieszczanie się w terenie. Dzięki temu korytarze przyczyniają się do zwiększenia różnorodności biologicznej, poprawy funkcjonowania ekosystemów i podnoszą ich odporność na zmiany środowiskowe. Często przyjmują kształt liniowy choć bywają to większe, zwarte fragmenty siedlisk. Mogą to być także pasy zieleni wzdłuż rzek czy korytarze powietrzne do migracji ptaków.

Dlaczego korytarze ekologiczne są ważne?

Łączą izolowane populacje

Z pomocą korytarzy ekologicznych odwracamy negatywny trend związany z urbanizacją przestrzeni. Wiele naturalnych siedlisk jest rozdrobnianych przez działalność człowieka, co prowadzi do izolacji populacji różnych gatunków. Korytarze ekologiczne umożliwiają wymianę genetyczną między tymi populacjami, zapobiegając ich wyginięciu.

Ułatwiają migrację gatunków

Wiele gatunków zwierząt odbywa sezonowe migracje w poszukiwaniu pokarmu lub miejsc lęgowych. Korytarze ekologiczne zapewniają bezpieczne trasy migracji. W przypadku roślin korzyścią jest zapylanie kwiatów oraz roznoszenie nasion przez zwierzęta.

Zwiększają różnorodność biologiczną

Dzięki korytarzom ekologicznym zwiększa się liczba gatunków występujących na danym obszarze, co przyczynia się do wzrostu stabilności ekosystemu. Ma to duże znaczenie szczególnie w dobie zmiany klimatu.

 

Jak tworzyć i chronić korytarze ekologiczne?

Kluczowe jest uwzględnianie korytarzy ekologicznych w procesie planowania przestrzennego. Ważna jest identyfikacja obszarów istotnych dla migracji zwierząt i roślin. Oprócz zapobiegania niszczeniu istniejących korytarzy ważna jest także renaturyzacja, czyli przywracanie zdegradowanych siedlisk. Należy zaplanować sieć wzajemnych połączeń, z uwzględnieniem różnych gatunków. Co ważne, tereny zieleni w mieście powinny uwzględniać ciągłość z terenami przyrodniczymi poza miastem, oraz wszelkimi terenami w pobliżu wody, szczególnie wzdłuż rzek. Ciągłość warto zachować także między miejskimi parkami, skwerami i zieleńcami. Ochronie korytarzy posłuży zachowanie wysokiej zieleni, kryjówek z chrustu i wszelkich form stref buforowych oddzielających od intensywnych aktywności mieszkańców.

Lokalizację korytarzy ekologicznych umożliwia Centralny Rejestr Ochrony Przyrody prowadzony przez Generalną Dyrekcję Ochrony Środowiska. Gminy podczas identyfikacji mogą zgłosić się do Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. Pomocą w identyfikacji korytarzy bywają też Parki Narodowe jeśli gmina znajduje się w ich pobliżu i objęta była monitoringiem.