Tegoroczny Międzynarodowy Dzień Środowiska (World Environment Day) odbywa się pod hasłem „Raise your voice not sea level”. UNEP, czyli Program ONZ ds. Środowiska zachęca by 5 czerwca przyjrzeć się problemom małych wysp i wpływu zmian klimatu na perspektywy ich rozwoju.
Małe wyspy i zmiany klimatu
Kraje wyspiarskie, takie jak Malediwy czy Tuvalu, bardzo często pojawiają się w debatach dot. efektów zmian klimatu, jak przykłady miejsc, które w wyniku podnoszenia się poziomu mórz i oceanów najprawdopodobniej wkrótce znikną. Te alarmujące i niestety uzasadnione doniesienia odwracają uwagę od innych wyzwań zrównoważonego rozwoju przed jakimi również stoją. My postanowiliśmy przyjrzeć się im pod kątem wyzwań gospodarki wodnej oraz usług ekosystemów.
Problemy małych wysp związane z gospodarką wodną
Pomimo, że otacza je woda wiele z krajów wyspiarskich doświadcza problemów z dostępem do wystarczającej ilości wody pitnej, by zaspokoić potrzeby zamieszkujących je populacji (zob. rys.2.). W odpowiedzi władze tych państw próbują różnych metod: promują rozwiązania pozwalające na gromadzenie wody deszczowej i jej infiltrację do wód gruntowych, a nawet uciekają się do metod odsalających wodę słoną (co jest rozwiązaniem bardzo kosztownym, pomimo usprawnień technologicznych).
Niemożliwość zapewnienia wszystkim mieszkańcom dostępu do wystarczającej ilości wysokiej jakości wody ma różne przyczyny, które same również mają charakter problemów. Różnią się one w zależności od regionu świata (a przede wszystkim charakterystyki otaczającego je środowiska wodnego), a także poziomu życia, mierzonego np. indeksem HDI.
Problemy wysp, zlokalizowanych na Oceanie Spokojnym dotyczą przede wszystkim braku liczących się zasobów wód podziemnych oraz ich zanieczyszczenia (zwłaszcza na większych atolach), niskiego poziomu sanityzacji (uzdatniania wód), zmiennych wzorców opadów, zasolenia zasobów wodnych oraz nieefektywnych sieci dystrybucji wody (brak lub zły stan wodociągów). Wyspy położone na Oceanie Atlantyckim, Indyjskim, na Morzu Śródziemnym oraz Morzu Południowochińskim doświadczają problematycznych wahań opadów, szybkiego odpływu powierzchniowego (ze względu na strome zbocza wysp), porowatości gleby oraz rosnącego zapotrzebowania na wodę i związane z nią dobra, wynikającej z przyrostu naturalnego. Inne jeszcze wyzwania dotyczą Karaibów – sezonowość opadów, wylesianie, konflikty, związane z różnymi, trudnymi do pogodzenia interesami i działaniami w obrębie zlewni, ograniczone możliwości wchłaniania wody, wynikajace z erozji gleby, nieefektywne sieci dystrybucji oraz konsekwencje dynamicznego przyrostu naturalnego i konkurującego ze społecznością o zasoby sektora biznesowego to najważniejsze wyzwania według opracowanego przez UNEP raportu dot. perspektyw zielonej gospodarki w rozwijających się krajach wyspiarskich.
Rys. 1. Zasoby wody pitnej na wybranych wyspach w metrach sześciennych na osobę. Wartość poniżej 1700 oznacza stres wodny, zaś poniżej 1000 niedobór wody. Źródło: Green Economy in Small Island Developing States (SIDS), UNEP, 2011.
Usługi ekosystemów wyspiarskich
Jakich szczególnych usług ekosystemów dostarczają nam kraje ekosystemy wysp?
Usługi kulturowe: Wyspy Karaibskie, Kanaryjskie, Hawaje, Bahamy – kraje wyspiarskie kojarzą się z wypoczynkiem i egzotyczną turystyką. Zgodnie z szacunkami autorów Poradnika TEEB dla miast w oparciu o kwoty wydane na podróż i lokalne wydatki same Hawaje generują 97 mln dolarów rocznie zysku z turystyki. W niektórych z krajów wyspiarskich liczba turystów, która co roku odwiedza wsypę przekracza liczbę mieszkańców (zob. dane rys. 2), a w przypadku blisko połowy turystyka jest ich głównym sektorem gospodarki.
Rys. 2. Udział dochodów z turystyki w PKB. Wielkość koła oznacza liczbę turystów, która każdego roku odwiedza daną wyspę. Kolorami zielonym (ludność miejscowa) i czerwonym (turyści) zobrazowano stosunek liczby turystów do całej populacji wyspy. Źródło: Green Economy in Small Island Developing States (SIDS), UNEP, 2011.
Usługi zaopatrujące: Otaczające je masy wody oceanicznej i morskiej umożliwiają mieszkańcom wysp dostęp do cennego zasobu wielkich zbiorników wodnych: ryb. Rosnący popyt na ryby i jednocześnie ich zmniejszająca się populacja powodują nasilającą sie konkurencję. Według przytaczanych przez UNEP raportów FAO z rybołówstwa żyje blisko 180 milionów osób, zaś z produktu ich pracy pół miliarda. W przypadku wielu wysp rybołówstwo jest drugim co do wielkości najważniejszym sektorem ich gospodarki.
Rys. 3. Udział dochodów z rybołówstwa w PKB na przykładzie wysp Oceanu Spokojnego. Źródło: Green Economy in Small Island Developing States (SIDS), UNEP, 2011.
Usługi siedliskowe: Choć wyspy zajmują tylko 3% powierzchni znaleźć można na nich nieproporcjonalną różnorodność gatunków zwierząt i roślin, zwłaszcza gatunków endemicznych – nie występujących nigdzie indziej na świecie. Oznacza to, że zniszczenie ich siedliska wiąże się z całkowitym wyginięciem danego gatunku. Z 724 gatunków zwierząt, które wyginęły w ciągu ostatnich 400 lat, aż połowa zamieszkiwała tereny wyspiarskie (z czego aż 90% wymarłych gatunków ptaków). Co więcej gatunki endemiczne stanowią często przeważającą część organizmów spotykanych na danej wyspie. Np. w przypadku Hawajów aż 90% jej fauny i flory to gatunki endemiczne. Madagaskar zamieszkuje aż 8000 endemicznych gatunków, jest to liczba nieporównywalna z żadnym innym państwem Afryki Subsaharyjskiej. W wyniku zmian klimatu kraje wyspiarskie odnotowują wyższy wskaźnik spadku bioróżnorodności niż inne państwa. (Więcej na temat bioróżnorodności wysp)
