Zwalczanie ubóstwa, podnoszenie standardu komunalnej infrastruktury mieszkaniowej, ochrona środowiska, konkurowanie o fundusze inwestycyjne, realizacja celów unijnych polityk zrównoważonego rozwoju – to niektóre z wyzwań, które stoją przed administrującymi miastami.
Wymagają one kompleksowych rozwiązań i współpracy specjalistów z różnych dziedzin. Ich koordynację na wszystkich etapach – od planowania, przez realizację i monitoring po ewaluację i sprawozdawczość – ułatwia zintegrowany system zarządzania (IMS).
IMS wywodzi się z normy zarządzania środowiskowego (ISO 14001) oraz Wspólnotowego Schematu Zarządzania Ekologicznego i Audytu (EMAS). Dotychczas w systemie EMAS zarejestrowanych jest zaledwie 30 organizacji z Polski, w tym dwie z sektora administracji publicznej – Urząd Miasta w Trzebini oraz Ministerstwo Środowiska. Wymierne efekty wdrożenia systemu EMAS w Ministerstwie Środowiska obejmują m.in.:
- spadek zużycia paliwa przez samochody służbowe MŚ o 77% w ostatnich czterech latach,
- redukcję zużycia wody o 38,17% w przeliczeniu na pracownika w latach 2007 – 2010,
- spadek o 70% ilości wytworzonych odpadów z tektury w 2010 roku w stosunku do roku poprzedniego.
Ludwigsburg – IMS przynosi miastu korzyści
Miasta Europy Zachodniej , które wdrożyły IMS do praktyki zarządzania są najlepszym przykładem tego jakie korzyści może przynieść IMS. Jednym z takich miast jest Ludwigsburg (południowo – zachodnie Niemcy , ok. 88 tys. mieszkańców), który uczestniczył w projekcie „Managing Urban Europe-25”. W Ludwisburgu opracowano systematycznie aktualizowaną koncepcję rozwoju miasta oraz położono nacisk na partycypacyjne zaangażowanie społeczności lokalnej. W ten sposób wypracowano 14 programów miejskich, obejmujących szerokie spektrum zagadnień – od tworzenia atrakcyjnych warunków mieszkaniowych po budowanie społeczeństwa obywatelskiego. Wdrożenie zintegrowanego systemu zarządzania umożliwiło m.in. ustabilizowanie poziomu wydatków miejskich oraz redukcję zadłużenia miasta mimo panującego kryzysu ekonomicznego. Przykład Ludwigsburga pokazuje, że nawet przy ograniczonych zasobach finansowych można prowadzić efektywną politykę lokalną.
Wdrożenie IMS w Ludwigsburgu przyniosło także inne korzyści, np.:
- wzrosła rozpoznawalność miasta, które jest prezentowane w licznych opracowaniach i artykułach jako modelowy przykład zarządzania na poziomie lokalnym,
- pojawiła się możliwość realizacji celów także na wyższych poziomach administracji – burmistrz Ludwigsburga zasiada obecnie w krajowej radzie ds. zrównoważonego rozwoju przy rządzie federalnym i wraz z innymi 20 burmistrzami jest zaangażowany w proces dialogu dotyczącego zrównoważonego rozwoju miast i wsi…
Trudności we wdrażaniu IMS
Rozpowszechnianie IMS w polskich miastach jest celem Europejskiego Partnerstwa na rzecz Zintegrowanego Zarządzania Zrównoważonym Rozwojem, powołanego w ramach międzynarodowego Projektu CHAMP. Inauguracja Partnerstwa w Polsce miała miejsce 23 listopada br. w Poznaniu podczas seminarium „Miasta na drodze do zrównoważonego rozwoju – zintegrowany system zarządzania”, zorganizowanego przez Fundację Sendzimira.
Jego uczestnicy, mówiąc o trudnościach we wdrażaniu rozwiązań takich jak IMS w polskich miastach, wskazywali przede wszystkim na:
- brak świadomości istnienia zintegrowanego systemu zarządzania zrównoważonym rozwojem pojęcie zrównoważonego rozwoju jest pojęciem obcym, a nawet jeśli zagadnienie to jest rozpoznawalne, to istnieje przekonanie, że na poziomie lokalnym niewiele można zrobić w tym względzie. W związku z tym nie dostrzega się potrzeby podejmowania skoordynowanych działań mających na celu łatwiejsze i efektywniejsze wykorzystanie ograniczonych zasobów finansowych, kadrowych oraz środowiskowych.
- niski poziom zaangażowania społeczeństwa mieszkańcy nie angażują się w sprawy swojego miasta. Wynika to m.in. z przeświadczenia, iż indywidualni obywatele nie mają większego wpływu na sprawy lokalne, a ich ewentualne zaangażowanie zostanie odebrane jako niepożądane.
- brak potrzeby zmian i wprowadzania usprawnień status quo jest uważane za optymalną sytuację, której nie ma potrzeby modyfikować. Wszelkie zmiany są postrzegane jako utrudnienie, burzące aktualny ład.
- nieskuteczna komunikacja przepływ informacji jest kluczowym elementem każdego procesu zarządzania. Dotyczy to zarówno komunikacji wewnętrznej (w obrębie danej jednostki organizacyjnej), jak i zewnętrznej (pomiędzy różnymi jednostkami, jak również wszystkimi intereariuszami). Często obserwowanym zjawiskiem jest brak informacji lub też przekazywanie niepełnych danych co powoduje niepewność, brak zaufania, a w konsekwencji opór w stosunku do planowanych i wdrażanych inicjatyw.
- dystans między władzami miasta a jego mieszkańcami i pozostałymi interesariuszami – dialog ze społecznościami lokalnymi nie jest postrzegany jako istotny element zarządzania miastem. Szereg inicjatyw mających na celu poprawę warunków życia mieszkańców jest podejmowanych bez uwzględnienia ich opinii.
Cenny kapitał miasta to nie tylko pieniądze
Zintegrowany system zarządzania ułatwia identyfikację i racjonalne wykorzystanie lokalnych zasobów w mieście. Te zasoby to nie tylko dostępne środki finansowe oraz kadra. To także oddolne inicjatywy podejmowane przez mieszkańców. Zaangażowanie lokalnej społeczności w sprawy miasta było bardzo mocno akcentowane przez uczestników seminarium. Władze miasta z jednej strony powinny zachęcać mieszkańców do podejmowania oddolnych inicjatyw i powinny stwarzać warunki sprzyjające angażowaniu się społeczeństwa w lokalne sprawy. Z drugiej strony władze miasta muszą uwzględniać opinie mieszkańców przy podejmowaniu decyzji. Wzajemny szacunek, zaufanie i bardzo dobra komunikacja są kluczowymi elementami współpracy.
Zasobem, którego świadomość wśród zarządzających miastami wzrasta w ostatnich latach, są usługi ekosystemów miejskich (zwane także świadczeniami ekosystemów). Pojęcie to obejmuje wszelkie korzyści uzyskiwane ze środowiska, które można podzielić na cztery kategorie:
- produkcja dóbr, obejmująca np. dostarczanie płodów rolnych, biomasy, surowców, a także roślin leczniczych.
- wspierające, które stanowią podstawę funkcjonowania gospodarki i życia, oznaczają bowiem produkcję pierwotną i wtórną oraz bioróżnorodność.
- regulacyjne, odpowiadające m.in. za sekwestrację dwutlenku węgla, regulację klimatu i obiegu wody, oczyszczanie powietrza, ochronę przed zagrożeniami naturalnymi – powodziami, szkodnikami.
- kulturalne, które wiążą się z zaspokajaniem potrzeb rekreacyjnych, estetycznych i duchowych oraz podnoszeniem jakości życia.
Usługi ekosystemów nie są pojęciem abstrakcyjnym. Już w 1997 roku ich wartość oszacowano na ponad 80% światowego PKB.
Wyzwaniem, które stoi przed władzami miast jest umożliwienie i wsparcie partycypacji mieszkańców i innych interesariuszy w procesach zarządzania miastem. Jest to pierwszy krok na drodze do zintegrowanego zarządzania zrównoważonym rozwojem.
Ponadto, uświadomienie sobie istnienia usług ekosystemów w mieście oraz ich wartości umożliwia spojrzenie na środowisko w szerszym kontekście. Środowisko naturalne staje się wówczas zasobem, na którym można zbudować kapitał miasta – nie tylko ekonomiczny.
W artykule wykorzystano:
- materiały z seminarium „Miasta na drodze do zrównoważonego rozwoju – zintegrowany system zarządzania”, które odbyło się 23.11.2011 w Poznaniu,
- Kronenberg J. (red.), Bergier T. (red.) „Wyzwania zrównoważonego rozwoju w Polsce” Fundacja Sendzimira, Kraków 2010
- http://www.mos.gov.pl/kategoria/4214_emas_w_ms
Tekst został opublikowany w portalu miesięcznika „Przemysł Zarządzanie Środowisko”
