Menu Zamknij
chmury

Usługi klimatyczne ułatwiają dostęp do danych

Idea usług klimatycznych (ang. climate services) powstała na trzeciej konferencji klimatycznej organizowanej przez Światową Organizację Meteorologiczną w 2009 r. Międzynarodowy Zespół ds. Zmian Klimatu (IPCC) miał na celu włączenie danych dotyczących klimatu do głównego nurtu opinii publicznej. Czym są usługi klimatyczne? Jak mogą pomóc decydentom w podejmowaniu skutecznych działań wobec postępującej zmiany klimatu?

Czym są usługi klimatyczne?

Zmiana klimatu i ogromny wpływ jaki wywiera na środowisko, gospodarkę i społeczności na całym świecie zmusza nas do podejmowania szybkich działań. Żeby robić to z głową, warto opierać się na wiarygodnych danych klimatycznych.

Wraz z rozwojem wielu technologii pomiarowych, w tym satelitarnych oraz platform publikujących dane jak na przykład europejski program Copernicus w zakresie zmiany klimatu (C3S) dysponujemy bogatymi zasobami danych, licznymi modelami i scenariuszami. Wiele z nich nie jest łatwych w odbiorze i interpretacji dla szerokiego grona niespecjalistycznych odbiorców, co ogranicza ich wykorzystanie.

Tu z pomocą przychodzą usługi klimatyczne. Dostarczają one informacji o klimacie w zakresie, który nas szczególnie interesuje w kontekście planowanych działań adaptacyjnych lub podejmowanych inicjatyw, które muszą uwzględniać nowe warunki środowiskowe. Najczęściej przybierają one postać narzędzi działających w oparciu o specjalnie stworzone oprogramowanie. Co ważne w procesie projektowania takiego narzędzia bierze się pod uwagę pracę z użytkownikiem końcowym, po to by było ono odpowiednio skrojone pod jego potrzeby, tym samym zwiększając szanse na jego efektywne wykorzystanie.

Zastosowanie usług klimatycznych jest bardzo szerokie. Mogą one wspierać różne działania mitygacyjne, adaptacyjne lub prewencyjne, a ich odbiorcami mogą być najróżniejsze branże i grupy społeczne jak np. rolnicy, samorządy, sektor zdrowotny czy ubezpieczeniowy lub instytucje zajmujące się gospodarką wodną. Narzędzia te mogą być zaprojektowane tak, by dostarczać informacji o klimacie dla różnych horyzontów czasowych. Dzięki wieloletnim obserwacjom i reanalizom mamy dostęp do danych z przeszłości; dostępne są też prognozy pogodowe krótkoterminowe i sezonowe, czy też roczne lub dziesięcioletnie, oraz wybiegające kilka dekad w przód.

Usługi klimatyczne dla działań na rzecz klimatu, Światowa Organizacja Meteorologiczna

Usługi klimatyczne a budowanie odporności miast na zmiany klimatu

Rosnąca liczba ludności miast i zwiększające się oczekiwania społeczne dotyczące komfortu życia w połączeniu z narastającymi negatywnymi skutkami zmiany klimatu zmusza lokalne władze do podejmowania działań adaptacyjnych. Samorządy muszą znaleźć sposoby, aby budować odporność miast na fale upałów, niedobory energii, efekt miejskiej wyspy ciepła, podtopienia w wyniku nawalnych deszczy, powodzie błyskawiczne, silne wichury czy zabieranie lądu przez morze. Aby miejskie inwestycje adekwatnie odpowiadały na te wyzwania i nie przyczyniały się do pogłębiania problemów muszą opierać się na wiarygodnych danych i dobrym zrozumieniu procesów i zmian zachodzących na poziomie regionalnym i lokalnym. Usługi klimatyczne mogą służyć pomocą we właściwej ocenie sytuacji.

Mapy strat ciepła na Pomorzu

Jest to dobry przykład usług klimatycznych, skutecznie wspierających zmniejszanie emisji związanych z ogrzewaniem. Mapy strat ciepła zostały stworzone dzięki porozumieniu pomorskich gmin: Gdyni, Rumii, Redy, Wejherowa oraz Okręgowego Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej w Gdyni.

Mapy 2D i 3D powstały po analizie zdjęć lotniczych, wykonanych przez samoloty wyposażone w kamery termowizyjne.  Dzięki nim urzędnicy mogą określić na przykład:

  • które budynki mieszkalne i użyteczności publicznej powinny zostać poddane termomodernizacji w pierwszej kolejności;
  • gdzie występują nieszczelności i usterki sieci ciepłowniczych (metoda odkrywkowa jest dużo droższa oraz mniej skuteczna i precyzyjna);
  • w których obiektach można odzyskać tzw. ciepło odpadowe, by zwiększyć efektywność całego systemu

Twórcy narzędzia myślą również o wyposażeniu go w dodatkowe oprogramowanie, które uczyni je bardziej złożonym i wprowadzi dodatkowe funkcjonalności.

Usługi klimatyczne wspierające gospodarowanie wodami w mieście

Cyfrowa platforma PANDa, opracowana przez firmę retencja.pl przy współpracy z IMGW-BIP zawiera informacje o deszczach miarodajnych dla wszystkich miast w Polsce. Została opracowana na podstawie danych pochodzących z IMGW-PIB z okresu 30 lat i wyróżnia się rozdzielczością przestrzenną wynoszącą 5 x 5 m.

Z kolei Model opadowy +2050 – to model prognozowanych opadów deszczu do 2050 r., przygotowany w oparciu o co najmniej jeden scenariusz zmian klimatycznych IPCC.

Obydwa narzędzia mogą być przydatne przy projektowaniu i wdrażaniu elementów zrównoważonej gospodarki wodami opadowymi. Uwzględnianie rozwiązań opartych na przyrodzie i zwiększanie retencji krajobrazowej jest dla włodarzy polskich miast koniecznością w sytuacji rosnącego ryzyka związanego z nawalnymi deszczami, które mogą prowadzić do lokalnych podtopień i powodzi błyskawicznych w miastach.

Polski Atlas natężeń deszczów PANDa, MPWiK Bydgoszcz, RETENCJA.PL Sp. z o.o.

Obywatelu – korzystaj ze słońca

Wrocławscy urzędnicy w praktyczny sposób chcą zachęcać mieszkańców do inwestowania w fotowoltaikę i kolektory słoneczne. W tym celu stworzyli oparte na oprogramowaniu GIS mapy potencjału solarnego, które wspierają inwestorów w ocenie zasadności instalacji wykorzystującej promieniowanie słoneczne w danej lokalizacji. Narzędzie posiada m.in. funkcję „narysowania” na wybranym dachu powierzchni instalacji PV i obliczenia dla niej sumy rocznego natężenia promieniowania słonecznego.  Model, który dostarcza danych bierze pod uwagę m.in. takie czynniki jak: kąt padania promieni słonecznych, długość nasłonecznienia w ciągu roku, obiekty, które mogą przysłaniać światło oraz wskaźniki rozpraszania światła przez atmosferę, kąty nachylenia powierzchni odbierających promieniowanie słoneczne oraz statystyczne warunki atmosferyczne dla miasta.

W koronach drzew

Kolejnym przykładem narzędzia, które z jednej strony niesie potencjał edukacyjny dla mieszkańców, a z drugiej wspiera pracę Zarządu Zieleni m.st. Warszawy jest Mapa koron drzew. Do jej stworzenia zastosowano lotniczy skaning laserowy, zobrazowanie hiperspektralne, zdjęcia RGB oraz analizy z wykorzystaniem algorytmów uczenia maszynowego, a także inwentaryzację terenową. Na mapie użytkownik może sprawdzić gatunek, wysokość i obwód drzew w jego dzielnicy; stan zdrowotny i stopień ulistnienia dostarczą urzędnikom informacji, gdzie należy podjąć działania pielęgnacyjne lub pilne interwencje, które wpłyną na bezpieczeństwo w okolicy. Mapa pozwala również na mądre planowanie działań adaptacyjnych np. zwiększenie nasadzeń na wybranych obszarach czy badanie zależności między zielenią miejską a tworzeniem się efektu miejskiej wyspy ciepła.

Dla lepszego zrozumienia zmiany klimatu

Urzędnicy często borykają się z brakiem zrozumienia przez mieszkańców rozwiązań adaptujących miasto do zmiany klimatu. Kluczem do sukcesu w komunikacji z miejskimi społecznościami może być stworzenie inspirującej, wciągającej narracji prezentującej zmianę klimatu, z którą użytkownik może się utożsamić. Ważne by opowieść tę wesprzeć wiarygodnymi danymi a oprócz problemów wskazać także działania, jakie można podjąć jako samorząd lub indywidualnie w celu mitygacji i adaptacji do zmiany klimatu.

W tym celu można wykorzystać mapy narracyjne (inaczej zwane fabularnymi, lub ang. story map, narrative map), które w przekonujący sposób prezentują odbiorcom historię o zmianie klimatu. Użytkownik jest prowadzony krok po kroku za pomocą map, opisów tekstowych, zdjęć lub filmów, jak również zapoznaje się z danymi klimatycznymi przedstawionymi w formie diagramów tabeli i wizualizacji. Tworzenie ich umożliwia szereg dostępnych na rynku, w wersji płatnej lub darmowej, serwisów jak: Shorthand, Storymap.js, Geostory, czy najbardziej popularny ArcGIS.

Przykładem narracji, wykorzystującej konstruktywne podejście, jest mapa fabularna dla miasta Flensburg, gdzie występuje ciągłe zagrożenie powodziami sztormowymi związane z podnoszącym się poziomem morza. Jej twórcy za pomocą prostego języka oraz prognoz odnoszących się do przyszłości, przekazali mieszkańcom informacje o ryzykach pokazując jakie środki zaradcze warto podjąć.

REACHOUT pomaga dostarczać usługi klimatyczne europejskim miastom

Usługi klimatyczne stanowią kluczowy priorytet programu Horyzont 2020, największego w historii Unii Europejskiej programu na rzecz badań i innowacji. Jednym z finansowanych w ramach tego mechanizmu projektów jest REACHOUT, realizowany między innymi również w Polsce przez Fundację Sendzimira oraz Gdynię. Jego celem jest wykorzystanie zasobów danych z programu obserwacji Ziemi – Copernicus oraz platformy Climate Change Service (C3S), by stworzyć pakiet narzędzi odpowiadających na wybrane wyzwania klimatyczne w europejskich miastach. Tworzone w ramach projektu usługi mają na celu wspieranie metropolii w analizie zagrożeń, formułowaniu planów na przyszłość oraz ocenie i wyborze działań adaptacyjnych do wdrożenia.

Jednym z narzędzi rozwijanych w ramach projektu jest Wskaźnik podatności społecznej na zagrożenia środowiskowe (ang. Social Vulnerability to Environmental Hazards Index) stworzony przez City Cork University. Wykorzystuje się w nim dane z Copernicusa oraz spisu powszechnego. Jego założeniem jest pokazanie rozmieszczenia na terenie miasta najbardziej narażonych na negatywne skutki zmian klimatu grup społecznych. Analiza taka pozwala lokalnym władzom zidentyfikować priorytetowe obszary interwencji oraz zaplanować działania komunikacyjne, prewencyjne oraz adaptacyjne dla najbardziej podatnych i wrażliwych mieszkańców.

REACHOUT kształtowanie miast odpornych na zmiany klimatu

Z kolei Climate resilient cities toolbox stworzone przez holenderską organizację Deltares, należącą do konsorcjum realizującego projekt REACHOUT, to narzędzie ułatwiające podejmowanie decyzji w procesie projektowania przestrzeni. Ułatwia ono dobranie najbardziej efektywnych środowiskowo oraz ekonomicznie rozwiązań opartych na przyrodzie (ang. NBS). Podczas wspólnych konsultacji nad mapą interesariusze mogą „sprawdzić” różne działania adaptacyjne proponowane do wprowadzenia na danym obszarze. Climate resilient cities toolbox warto wykorzystać do przeprowadzania warsztatów planistycznych dla urbanistów, urzędników odpowiedzialnych za gospodarkę wodną i planowanie przestrzenne, projektantów krajobrazu czy zarządców spółdzielni mieszkaniowych.

Projekt REACHOUT ma ambitny cel stworzenia „narzędziownika”, który będzie zawierał pakiet skrojonych do potrzeb miast z różnych regionów uniwersalnych usług klimatycznych opartych na danych europejskich oraz dostarczonych przez miasta zaangażowane w działania projektu.

Podobne wpisy