Usługi ekosystemów, czyli korzyści uzyskiwane z przyrody, są podstawą gospodarki komunalnej. Zarządzanie nimi zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju wpływa pozytywnie nie tylko na stan środowiska, ale i miejskiej kasy. Przyciąga bowiem nowe inwestycje, tworzy dobry klimat dla mieszkańców i przedsiębiorców.
Usługi ekosystemów to na przykład: woda do picia, czyste powietrze, zdrowa żywność, ochrona przeciwpowodziowa, możliwości rekreacji na terenach zieleni. Dzielą się na cztery kategorie:
- usługi zaopatrujące, opisujące materiały i energię, których dostarczają ekosystemy;
- usługi siedliskowe (inaczej podstawowe), które zapewniają przestrzeń życiową roślinom i zwierzętom, utrzymują również ich różnorodność;
- usługi regulacyjne, które regulują klimat, jakość powietrza i gleby, zapewniają kontrolę przeciwpowodziową i przeciwepidemiczną;
- usługi kulturowe, obejmujące niematerialne korzyści, które ludzie czerpią z kontaktu ze środowiskiem, tj. wrażenia estetyczne, duchowe, możliwości rekreacji.
Zestawiono je na rysunku poniżej.
Usługi świadczą zarówno ekosystemy naturalne, jak i te przekształcone lub stworzone przez człowieka. Stanowią podstawę zrównoważonego rozwoju miast, ponieważ pozytywnie oddziałują na jakość życia mieszkańców i możliwości trwałego prowadzenia działalności gospodarczej. Dlatego niezbędne jest ich uwzględnienie w planowaniu i podejmowaniu decyzji. Brak wiedzy na temat skutków decyzji związanych ze środowiskiem może doprowadzić do utraty niezbędnych i cennych korzyści dla społeczności oraz gospodarki. Z drugiej strony, jeśli „kapitał przyrodniczy” pozostaje niewykorzystany, spowoduje to straty w budżecie miasta oraz zmniejszy możliwości rozwoju. Przyroda bowiem jest największym producentem na świecie, a wartość dostarczanych przez nią usług przekracza 80% światowego PKB [1].
Równocześnie, niski poziom świadomości powiązań między gospodarką, społeczeństwem i środowiskiem jest jedną z głównych barier zrównoważonego rozwoju. Przedsiębiorcy, nie zdający sobie sprawy z wpływu ich działalności na zdolność ekosystemów do dostarczania ich usług, powodują koszty, które ponoszą inne grupy społeczne (koszty zewnętrzne). Analogiczne koszty powodują również konsumenci, którzy nie analizują wpływu swoich decyzji na otoczenie. Każdy produkt wytwarzany jest w gospodarce w oparciu o zasoby pozyskane ze środowiska. Nawet usługi, czyli produkty o charakterze niematerialnych, wymagają zasobów – z których powstały są produkty służące do świadczenia usług lub środki transportu, którymi przemieszczają się usługodawcy i usługobiorcy. Każdy produkt staje się ostatecznie odpadem i w tej postaci wraca do środowiska [2].
Usługi ekosystemów na trzy sposoby
Władze mogą wspierać się usługami ekosystemów w codziennym zarządzaniu miastem zasadniczo na trzy sposoby [3]:
Po pierwsze — uwidaczniając związek ekosystemów z usługami komunalnymi, np. dostarczaniem wody mieszkańcom. Podkreślanie usług ekosystemów związanych z dostawą wody zwróci uwagę na zdolność oczyszczania wody, posiadaną przez np. pobliskie lasy. Wtedy ich ochrona stanie się nieodłącznym elementem strategii mającej na celu dostarczanie wody mieszkańcom.
Po drugie — perspektywa usług ekosystemów pozwala decydentom bardziej kompleksowo przewidywać skutki decyzji lub polityki. Analizując usługi świadczone przez środowisko, można porównać koszty i zyski różnych rozwiązań. Plany budowy osiedla mieszkaniowego w miejsce lasu trzeba rozważyć pod kątem korzyści, które w wyniku jej realizacji zostaną utracone.
Po trzecie —uwzględnianie usług ekosystemów umożliwia skuteczną komunikację między osobami pełniącymi różne funkcje na wszystkich szczeblach administracji a społeczeństwem. Jeżeli analizowany jest szeroki zakres usług ekosystemów pod kątem zysku lub utraty naturalnych zasobów, korzyści oraz jeśli te informacje są skutecznie przekazywane wszystkim interesariuszom, to zwiększa się prawdopodobieństwo osiągnięcia najbardziej pożądanych rezultatów.
Sześć kroków do perspektywy usług ekosystemów
Wdrożenie perspektywy usług ekosystemów do zarządzania miastem jest procesem wieloetapowym. Sześć głównych działań, które należy podjąć na tej drodze, ilustruje podejście TEEB (ang. The Economics of Ecosystems and Biodiversity). Obejmuje ono [3]:
Etap 1. Określenie problemu i uzgodnienie go z interesariuszami.
Należy wybrać wyzwanie związane z przyszłością miasta, np. zabezpieczenie żywności, adaptację do zmian klimatu, zaopatrywanie w wodę – problemy istotne z punktu widzenia ekosystemów i mogące wzbudzić zainteresowanie podmiotów działających w różnych sektorach.
Etap 2. Ustalenie, które usługi ekosystemów są najważniejsze i mogą pomóc w rozwiązaniu problemu.
Należy zastanowić się, które usługi ekosystemów mogą mieć wpływ na rozwiązywany problem, jak również, na które z nich zastosowane rozwiązanie wpłynie. O możliwościach zrównoważonego rozwoju miast decyduje całościowe spojrzenie na usługi ekosystemów.
Etap 3. Wybór metod wyceny i określenie potrzeb informacyjnych.
Należy zdecydować, jakie informacje są niezbędne do przeprowadzenia oceny priorytetowych usług ekosystemów, czy będzie ona dokonana metodami ilościowymi, jakościowymi lub wyceny wartości ekonomicznej oraz czy zostanie ona przeprowadzona własnymi siłami czy z pomocą specjalistów.
Etap 4. Wycena wartości ekonomicznej oraz ocena przyszłych zmian w usługach ekosystemów.
Mając już wybraną metodę wyceny, należy ją przeprowadzić. Ponadto, jest to właściwy moment, by określić, jak analizowany problem wpłynie na usługi ekosystemów w przyszłości.
Etap 5. Określenie i ocena możliwości rozwiązania problemu.
Dysponując informacjami o dostępności, wartości i/lub zmianach w wybranych usługach ekosystemów, można porównać koszty i korzyści poszczególnych rozwiązań.
Etap 6. Ocena wpływu możliwych rozwiązań na poszczególnych interesariuszy.
Etap ten angażuje wszystkie grupy interesariuszy poprzez rozmowy, konsultacje, dzięki czemu ogranicza ryzyko sprzeciwu i protestów po wprowadzeniu rozwiązania wybranego podczas etapu 5.
Analizując, które usługi ekosystemów są najważniejsze z punktu widzenia postawionego problemu, należy określić priorytety. W tym celu można wykorzystać macierz, którą ilustruje poniższy rysunek.
Proces wyceny usług ekosystemów można rozpocząć od identyfikacji tych usług, których wcześniej nie rozpoznano albo od tych, o których wiadomo najwięcej. Można również oprzeć się na badaniach dotyczących podobnych przykładów gdzie indziej. Wyceniając wartość ekonomiczną usług środowiska ważne jest, by wziąć pod uwagę szeroki kontekst i pełny zakres usług ekosystemów, które występują na danym obszarze geograficznym. Niewłaściwym byłoby skoncentrowanie całej uwagi na wyłącznie jednej usłudze lub typie usług ekosystemów i zbadanie tylko ich [3].
Gdy już uda się doprowadzić do zmiany w postrzeganiu miejscowego środowiska przez władze miasta, mieszkańców oraz inwestorów, dalsze etapy włączania koncepcji usług ekosystemów będą znacznie prostsze.
Przyjęcie perspektywy usług ekosystemów jest istotne i pomocne nie tylko z punktu widzenia kwestii „środowiskowych” dotyczących zarządzania miastem. Troska o szeroko pojętą przyrodę ma znaczenie dla stanu zdrowotnego mieszkańców, ale i atrakcyjności turystycznej i inwestycyjnej miasta. Ponadto, podejście interdyscyplinarne do spraw lokalnego rozwoju środowiskowego, społecznego i gospodarczego, które wymaga lepszej i efektywniejszej komunikacji między poszczególnymi jednostkami miejskiej administracji, usprawnia funkcjonowanie urzędu i z czasem przenosi się również do kolejnych obszarów działalności. A dobra komunikacja między wydziałami, sprawne załatwianie spraw klientów, angażowanie interesariuszy w proces decyzyjny i uwzględnianie ich potrzeb, budują wizerunek przyjaznego urzędu, który to aspekt ma istotny wpływ dla potencjalnych inwestorów i przedsiębiorców.
Przypisy:
- Costanza, R i in. 1997, ‘The value of the world’s ecosystem services and natural capital’, Nature, 387(6630), 253–260.
- Kronenberg J. (red.), Bergier T. (red.), Wyzwania zrównoważonego rozwoju w Polsce, Fundacja Sendzimira, Kraków 2010, s. 10 (dostępny również on-line)
- Poradnik TEEB dla miast: usługi ekosystemów w gospodarce komunalnej, tłumaczenie polskie: Fundacja Sendzimira, Kraków 2011 (dostępny również on-line)
