W dniach 24-27 października 2022 r. przedstawicielki Fundacji Sendzimira wraz z delegacją z Gminy Zawiercie uczestniczyły w wizycie studyjnej u naszego partnera w Reykjaviku. Wizyta odbyła się w ramach projektu Zielone Zawiercie – partycypacja dla przyrody w mieście.
Islandia przyjazna klimatowi
Ta wulkaniczna wyspa nazywana krainą lodu i ognia zobowiązała się w ramach Porozumienia paryskiego do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych do 2030 r. o co najmniej 55% w porównaniu z poziomem z 1990 r. Rząd Islandii dąży do osiągnięcia neutralności pod względem emisji dwutlenku węgla do 2040 r. i całkowitego wyeliminowania paliw kopalnych do 2050 r.
Skarby Islandii
Islandia już dziś jest liderem w dziedzinie energii odnawialnej (OZE). Leżąc na styku dwóch płyt tektonicznych, mając około 10% powierzchni pokrytej lodowcami i 130 wulkanów (w tym 30 aktywnych) Islandia posiada duże zasoby naturalne w postaci wód geotermalnych oraz naturalnie zachowanych rzek z czystą wodą. Zapewnia to odnawialną energię geotermalną i wodną, która zaspokaja w całości potrzeby grzewcze (90% geotermia, 10% energia wodna) oraz większość produkcji energii elektrycznej (30% geotermia, 70% energia wodna). Wykorzystując krajowe zasoby OZE, Islandia zaspokaja 90% swojego zapotrzebowania na energię pierwotną, czyli również tą odpowiedzialną za przetworzenie i transport energii, za pomocą odnawialnych źródeł energii!
Wizytę rozpoczęliśmy od odwiedzin u islandzkiego partnera projektu - firmy Alta Consulting. Pionierska firma doradcza stanowi pomost między administracją publiczną, a projektantami i deweloperami w zakresie systemowego wdrażania rozwiązań opartych na przyrodzie (nature based solutions - NBS).
Zielony parking i kompleks handlowy Kauptun
Zostaliśmy wprowadzeni w kontekst NBS na Islandii oraz oprowadzeni po zielonym parkingu przy kompleksie handlowym Kauptún i po Urridaholt - najsłynniejszym zrównoważonym osiedlu zaprojektowanym przez Altę. Niecki bioretencyjne i ażurowe miejsca parkingowe sprzyjają zwiększeniu retencji, ograniczeniu spływu powierzchniowego, zasilaniu wód gruntowych jak i filtrowaniu zanieczyszczeń (w tym tych związanych z samochodami - mikroplastiku z opon i innych zanieczyszczeń). Stosując nawierzchnie tego typu, ograniczamy także potrzebę budowy zbiorników retencyjnych czy innych systemów magazynowania wody deszczowej.
Zrównoważone osiedle Urridaholt
Osiedle powstało w odpowiedzi na rosnącą liczbę ludności Reykjaviku. Pojawiła się potrzeba stworzenia w przemyślany sposób nowych miejsc do życia, zapewniających dostęp do podstawowych usług - szkoły, pracy, transportu publicznego, jak również usług ekosystemów. Dzięki współpracy przedstawicieli władzy, społeczności oraz ekspertów i naukowców z wielu dziedzin udało się wziąć pod uwagę zarówno potrzeby mieszkańców jak i troskę o zachowanie ekosystemu związanego z jeziorem i mokradłami.
Architektki z Fundacji Sendzimira miały okazję zaobserwować jak teren się zmienił w ciągu 7 lat. Poprzednio, gdy były na Islandii w związku z projektem Mój jest ten kawałek parku, wzgórze było niezagospodarowane, ale plany związane z urbanizacją terenu były już gotowe. Zakładały szerokie wykorzystanie NBS w celu ochrony i zachowania płytkiego, ale bardzo cennego ekosystemu jeziora i mokradeł znajdujących się pod wzgórzami, na których planowano nowe osiedle. Istotnym aspektem było zaprojektowanie i wdrożenie rozległego systemu retencji, powierzchni przepuszczalnych, ogrodów deszczowych i rowów bioretencyjnych.
Urridaholt jest pierwszym projektem na świecie, który na taką skalę przewidział retencjonowanie wód opadowych. To również pierwszy tego rodzaju projekt na dużą skalę w Islandii, który został certyfikowany BREEAM Communities.
Inspiracje dla Zawiercia z miasteczka Grundarfjörður
Odwiedziliśmy również Grundarfjörður, miasteczko, które zdecydowanie mniejsze, boryka się z podobnymi problemami jak Zawiercie. Spotkaliśmy się tam z Burmistrz Björg Ágústsdóttir oraz z pracowniczką urzędu - kierowniczką ds. planowania przestrzennego. Rozmawialiśmy o tym jak skutecznieprowadzić konsultacje społeczne, aktywizować mieszkańców do czynnego udziału w życiu miasta oraz jak komunikować zmiany. W Grundarfjörður ważnym elementem jest bliska współpraca pomiędzy okolicznymi gminami, które wspólnie ustalają i definiują cele zrównoważonego rozwoju i sposoby ich realizacji.
Obejrzeliśmy również teren zaprojektowany przez firmę Alta, który ma być bardziej przyjazny pieszym i sprzyjać adaptacji miasta do zmian klimatu (topniejące lodowce). Miasteczko leży przy jednej z większych atrakcji turystycznych Islandii, także wymieniliśmy się pomysłami na zatrzymanie turystów w mieście, tak by można było więcej czerpać z turystyki. Oglądaliśmy teren, który ma zostać zamieniony w park z roślinami zaadaptowanymi do egzystencji w wodnych warunkach, tak by w przyszłości mógł w jakimś stopniu zatrzymywać wodę i opóźniać jej spływ drogami. Funkcję edukacyjną pełni tam ciekawa rzeźba, nawiązująca do tradycji tego rybackiego miasteczka. Pokazuje ona, że okresowe gromadzenie wody opadowej w przestrzeni publicznej to dobre podejście.
Tego samego dnia spotkaliśmy się również z dr Samaneh Sadat Nickayin, która pracuje na Uniwersytecie Rolniczym w Hvanneyri, gdzie zajmuje się przyrodą Islandii. Jej studenci w ramach zajęć projektowali rozwiązania błękitno-zielonej infrastruktury w Grundarfjörður. Sama dr Samaneh dużo opowiadała o działaniach Rady Nordyckiej oraz jej raporcie badawczym, który analizuje wyzwania związane ze zmianami klimatu, badając poszczególne przypadki w krajach członkowskich. Zainspirowała nas historią holenderskiego projektu Room for the River, o którym więcej możecie się dowiedzieć również w filmie:
NBS i zrównoważona mobilność w Reykjaviku
Po rozwiązaniach NBS w Reykjaviku oprowadziła nas kierowniczka wydziału zagospodarowania przestrzennego urzędu miejskiego - Edda Ívarsdóttir. Znając miasto od podszewki mogła opowiedzieć nam o tym czego gołym okiem często nie widać. Przedstawiła nam trzy najważniejsze inwestycje uwzględniające na szeroką skalę rozwiązania NBS (jedno istniejące, drugie w budowie, a trzecie dopiero w planach, ale już komunikowane społeczności).
Wśród planów na przyszłość Reykjavik ma nowy system Bus Rapid Transit (BRT). Polega on na stworzeniu dedykowanych pasów dla autobusów napędzanych czystymi, zrównoważonymi paliwami (elektryczność, metan ze źródeł naturalnych lub wodór). Rozbudowana infrastruktura rowerowa stanowić będzie alternatywną, przyjazną dla środowiska opcję i rozwiązanie „ostatniej mili”. Pierwsza faza projektu ma zostać wdrożona w 2024 r. i przyczyni się do osiągnięcia celów klimatycznych Islandii.
Spotkaliśmy się również z przedstawicielką organizacji Nordic House Silją Elvarsdóttir, która opowiedziała nam jak propagują BZI, m.in. za pośrednictwem konkursu na najlepsze inicjatywy z tego obszaru. Podkreślała, że oprócz rozwiązań technicznych warto mówić o korzyściach psychicznych mieszkańców miast wynikających z przebywania w naturze. Jedno z wystąpień można obejrzeć poniżej:
Na zakończenie wizyty studyjnej spotkaliśmy się z profesor Hrund Ólöf Andradottir oraz doktorem Tarekiem Zaquoutem z Uniwersytetu w Reykjaviku, którzy badają przepływy wody oraz glebę w miejscach występowania BZI, m.in. na osiedlu Urridaholt. Ich wnioski służą władzom oraz prywatnym firmom do szukania jeszcze lepszych i bardziej efektywnych rozwiązań. Polepszenie wydajności NBS, szczególnie w okresie zimowym, jest dla Islandii niezbędne by mierzyć się z wyzwaniami jakie stawiają przed nią zmiany klimatu.
Program Zielone Zawiercie jest finansowany z dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszy EOG realizowanego przez Fundację Sendzimira w partnerstwie z Gminą Zawiercie i firmą doradczo-szkoleniową Alta Consulting.
