Relacja z konferencji „Między suszą a powodzią. Błękitno-zielona infrastruktura jako narzędzie adaptacji do zmiany klimatu”

18–19 marca 2024 r. w Jeleniej Górze zorganizowaliśmy konferencję, która była okazją do upowszechniania rezultatów projektu oraz inspiracji do współpracy regionalnej i ponadregionalnej. Wydarzenie było miejscem dyskusji i zdobywania wiedzy na temat możliwych działań zmniejszających ryzyko suszy i powodzi w regionie, w kontekście nowych wyzwań związanych ze zmianą klimatu.

W trakcie wymiany dobrych praktyk, panelu dyskusyjnego i warsztatów uczestnicy poznali wiele inspirujących rozwiązań. Dowiedzieli się również jak można je wdrażać we własnych gminach oraz skąd czerpać na to środki finansowe.

Konferencja zgromadziła 85 specjalistów z całej Polski – przedstawicieli samorządów, instytucji zajmujących się gospodarowaniem wodą oraz ochroną przyrody, organizacji pozarządowych a także  specjalistów w zakresie projektowania krajobrazu, urbanistów, architektów.

Zapraszamy do obejrzenia krótkiej relacji:

Dzień pierwszy – 18.03.2024 (poniedziałek)

(…) W 2013 roku potok Bruśnik, który jest w centrum zainteresowania naszego projektu wylał tak, że ratusz był do wysokości 1,20 m pod wodą. A w 2015 roku jako mieszkaniec wsi Wolimierz nauczyłem się jeździć traktorem i dowozić sobie wodę z rzeki do mauzera, żeby można było zrobić pranie (…). Między suszą a powodzią, to nie tylko tytuł tej konferencji, to jest coś co dotyka nas tu w sposób praktyczny i codzienny. Tak Szymon Surmacz, Burmistrz Leśnej, odniósł się do własnych doświadczeń suszy i powodzi otwierając konferencję razem z Iloną Gosk, dyrektorką zarządzająca Fundacji Sendzimira.

Słowa powitania, w imieniu gospodarza miasta Jeleniej Góry — Prezydenta Jerzego Łużniaka, skierowała do osób uczestniczących, jego zastępczyni Renata Kwiatek.

Po uroczystym otwarciu konferencji koordynatorka projektu, Barbara Surmacz-Dobrowolska, zaprezentowała projekt i jego rezultaty, a następnie rozpoczęła się sesja wymiany dobrych praktyk w formule World Cafe. Zapoznaj się z jej prezentacją na temat projektu.

Sesja upłynęła pod znakiem intensywnej wymiany doświadczeń z zaproszonymi ekspertami. Prelegenci zaczęli od prezentacji sześciu inspirujących przykładów działań. Następnie przeszliśmy do dyskutowania ich przy stolikach, gdzie osoby uczestniczące w konferencji miały możliwość rozmów w małych grupach z gospodarzami prezentującymi każdy z tematów. Jakie wnioski wyniknęły z tych dyskusji?

Obszar I. Angażowanie mieszkańców i działania edukacyjne

Formy angażowania mieszkańców i praktycznej edukacji o błękitno-zielonej infrastrukturze – Aleksander Dorda, Urząd Miejski w Cieszynie

W Cieszynie, Urząd Miasta wkłada wiele starań w angażowanie różnych grup interesariuszy. Pracując z mieszkańcami dobrze sprawdza się zapraszanie ciekawych ekspertów np. Kaspra Jakubowskiego czy Marcina Popkiewicza. Najchętniej biorą oni udział w spotkaniach na przystępny temat i tych prowadzonych warsztatowo. Dużo więcej osób przyciągają wydarzenia zakładające aktywność (np. sadzenie roślin, tworzenie ogrodów) niż wykłady. Prowadzący stolik podał przykład Lasów Miyawakiego, inicjatywy, która przykuwa uwagę mieszkańców i umożliwia ich udział przy sadzeniu. Te małe (nawet 150 m2), gęsto obsadzone obszary rosną błyskawicznie i są lokalnym centrum bioróżnorodności. W Cieszynie okazały się dużym sukcesem.

Najtrudniejszym wyzwaniem w opinii uczestników dyskusji jest zmotywowanie samorządowców i urzędników do udziału w wydarzeniach edukacyjnych. Niestety ich niewielkiej wiedzy na temat błękitno-zielonej infrastruktury towarzyszy brak chęci jej pogłębiania. Dlatego niezwykle ważne jest wsparcie tych wysiłków przez przełożonych, którzy motywują pracowników do poszerzania wiedzy. Również głos mieszkańców jednoczących się w celu ochrony przyrody wywiera presję na działanie urzędów. W Cieszynie od dawna działa grupa mieszkańców, którzy zjednoczyli się, by chronić drzewa przed wycinką.

Osoby uczestniczące w dyskusji zauważyły, że na co dzień spotykają się również z projektantami i architektami, którzy nie mają wiedzy na temat błękitno-zielonej infrastruktury. To systemowy problem, ponieważ na studiach nie uczą się oni o tego typu rozwiązaniach. W Cieszynie udało się zaprosić wyższe uczelnie do współpracy i zaangażowania studentów do tworzenia projektów obejmujących rozwiązania oparte na przyrodzie. Dowiedz się więcej z prezentacji Aleksandra Dordy.

O tworzeniu ostoi bioróżnorodności w Cieszynie przeczytasz też w naszym artykule.

Zaangażowanie ochotniczych straży pożarnych w narady obywatelskie na rzecz klimatu na przykładzie projektu Fundacji Stocznia, Fundacji Sendzimira i Związku Ochotniczych Straży Pożarnych RP – Maria Wiśnicka / Fundacja Sendzimira i Dariusz Piechowiak / Ochotnicza Straż Pożarna w Jankowie Przygodzkim

Przy tym stoliku uczestnicy konferencji chcieli poznać szczegóły projektu Bez lania wody. Narady gminne w remizach OSP. Dowiedzieli się, że w projekcie przeszkoliliśmy już 20 strażaków i strażaczek, których objęliśmy wsparciem. Oprócz szkoleń, otrzymali podręcznik, materiały edukacyjne: filmy, plakaty i inne publikacje. Poprowadzili oni 16 narad dla mieszkańców. Frekwencja na naradach była zadowalająca bądź naprawdę duża — od kilkunastu do prawie stu osób. W efekcie strażacy realizują siedem niewielkich projektów związanych z małą retencją. Obecnie prowadzimy kolejny nabór do udziału w projekcie. Więcej dowiesz się z prezentacji Marii Wiśnickiej.

Dodatkowo dyskusja dotyczyła potencjału OSP dla zajmowania się kwestiami ochrony środowiska i klimatu. Osoby uczestniczące w dyskusji wskazywały na zasoby OSP:

• dobre osadzenie w społeczności lokalnej (relacje z KGW, włodarzami gminy, duże zaufanie społeczne);
• współpracę z młodzieżą (dziecięce i młodzieżowe drużyny strażackie).

Proponowały również, czym OSP mogłyby się zajmować. Przedstawiciele Wód Polski dostrzegli ogromny potencjał OSP jako lokalnego edukatora na temat zarządzania wodami. Niektóre osoby wskazywały na potrzebę zaangażowania strażaków w inwentaryzację urządzeń wodnych i ich edukację, by prawidłowo reagowali w sytuacjach kryzysowych (np. przy gwałtownych opadach, podnoszeniu się poziomu wód) odpowiednio wykorzystując istniejącą infrastrukturę hydrotechniczną.

Obszar II. Rozwiązania błękitno-zielonej infrastruktury

Renaturyzacja rzek na terenach podgórskich jako narzędzie przeciwdziałania suszy i powodzi w regionie – dr Ilona Biedroń / Fundacja Zdrowa Rzeka

Dyskusja przy stoliku przebiegła pod hasłem „Pogłębiajmy wiedzę, nie rzeki”. Prowadząca rozpoczęła ją prezentacją różnych przekrojów koryt rzecznych – od naturalnych, przez dwudzielne, do silnie przekształconych przez człowieka. Każdy przekrój, to inna zdolność rzeki do utrzymania wysokich stanów wody, ale też różne poziomy wód gruntowych – im głębiej wcięte koryto, tym niższe.

Wiele lat prostowania i pogłębiania koryt rzecznych doprowadziło do zwiększenia problemu suszy, który można minimalizować przez procesy renaturyzacji dolin rzecznych. Przywracanie zdrowia rzece nie zawsze musi się wiązać z dużą inwestycją, czasami wystarczy wspomóc rzekę w naturalnej regeneracji. Rzeki niosą ze sobą ryzyko powodzi. Strategie powodziowe mogą być bardzo różne: od budowania infrastruktury przeciwpowodziowej, głównie na silnie zurbanizowanych terenach, przez odsuwanie infrastruktury od rzeki, po akceptację zniszczeń, jakie może przynieść powódź.

Uczestnicy szczegółowo omówili wyzwania, jakie wiążą się z renaturyzacją rzek. Kluczową rolę odgrywa tu proces planowania przestrzennego. Wyznaczanie i ochrona terenów cennych przyrodniczo, w tym dolin rzecznych, lasów i mokradeł, ma ogromne znaczenie dla obiegu wody w krajobrazie. Łączy się jednak z koniecznością uzgodnień pomiędzy przedstawicielami różnych grup interesów, a niejednokrotnie też z kosztownym wykupem działek od osób prywatnych i prawnych.

Uczestnicy wskazywali również na negatywne skutki nieprzemyślanego wydawania warunków zabudowy, szczególnie w dolinach rzecznych. Wiele obaw pojawiło się w związku ze zmianą w planowaniu przestrzennym, narzucającym gminom opracowanie do końca 2025 r. planów ogólnych, przy braku rozporządzeń wykonawczych, regulujących ten proces.

Dużo miejsca w dyskusji zajęła rola edukacji, posługującej się językiem korzyści, która powinna przekładać się na:

• zmianę praktyk rolniczych (w tym na szersze stosowanie fitomelioracji i wykorzystywanie urządzeń melioracyjnych do zatrzymywania wody),
• ochronę mokradeł,
• przywrócenie lasom funkcji wodochronnych,
• efektywniejszą współpracą pomiędzy wszystkimi aktorami, od których zależy ilość i jakość wód i stan rzek w Polsce:
  • samorządem lokalnym,
  • PGW Wody Polskie,
  • PGL Lasy Polskie,
  • Krajowymi Ośrodkami Wsparcia Rolnictwa,
  • organizacjami pozarządowymi, przedsiębiorcami, rolnikami i mieszkańcami.

Zobacz prezentację Ilony Biedroń.

Rozwiązania błękitno-zielonej infrastruktury wdrożone w Leśnej – Dagmara Żelazny / Architektka, Projektantka BZI w Leśnej i Maria Skotnicka / MS Design Pracownia projektowa, Fundacja Sendzimira

Dyskusję przy stoliku rozpoczęła rozmowa na temat inspiracji, jakimi kierowali się projektanci modelowych rozwiązań BZI na terenie gminy Leśna. Uczestnicy docenili wartość projektu, a na jego  podstawie zmiany przestrzeni jako odpowiedzi na realne problemy gminy z zagospodarowaniem wody opadowej. Prowadzące omówiły po kolei etapy planowania inwestycji od koncepcji przez projekt budowlany, z uzyskaniem pozwolenia na budowę, następnie projekt wykonawczy, aż do realizacji. Zaskoczeniem dla uczestników była ilość czasu, który jest niezbędny do wdrożenia kolejnych etapów inwestycji.

Przy omawianiu rozwiązań BZI, szczegółowo zostały przedyskutowane aspekty techniczne oraz rozwiązania projektowe jak i niezbędne wymagania formalne konieczne dla wdrożenia tego rodzaju obiektów, problematyczna okazała się kwestia własności gruntów i wody, która pochodzi spoza granicy zagospodarowywanego terenu.

Wrażenie na uczestnikach zrobiła liczba wprowadzonych rozwiązań retencyjnych oraz uzyskana pojemność retencyjna. Rozmawiali o układach warstw w nieckach oraz zagłębieniach terenowych, a także doborze gatunkowym roślin. Z dużym zaciekawieniem spotkał się aspekt zastosowania nie tylko nawierzchni przepuszczalnych ale także warstw podbudowy, które często, błędnie, podczas prac budowlanych są traktowane jako tradycyjna podbudowa pod drogi.

Ożywiona dyskusja toczyła się wokół dostosowania wielkości obiektów BZI do funkcji jaką mają pełnić a także percepcji użytkowników i ich obaw. Prowadzące rozwiały wątpliwości dotyczące zwiększenia  populacji komara przy obiektach małej retencji. Poruszyły też kwestię zmiany w przestrzeni z konkluzją, że konieczne jest edukacyjne oznaczenie obiektów małej retencji tak aby były łatwo identyfikowalne. Dyskusja doprowadziła do wniosków, że odpowiedni dobór gatunkowy wraz z podstawową opieką pielęgnacyjną są wystarczającymi zabiegami by utrzymać teren w dobrym stanie.

Zobacz prezentację Dagmary Żelazny

Obszar III. Narzędzia o charakterze strategicznym

Plan adaptacji do zmian klimatu Aglomeracji Jeleniogórskiej – punkt wyjścia do współpracy regionalnej na rzecz zwiększenia odporności miast i wsi na skutki obserwowanych i prognozowanych zmian klimatu – Michał Krzywicki-Guz / Zintegrowane Inwestycje Terytorialne Aglomeracji Jeleniogórskiej

W trakcie rozmów grupa skoncentrowała się na omówieniu dokumentu, pod kątem szans na realne zmiany w obszarze przeciwdziałania suszy i powodzi w regionie. Uczestnicy podkreślali konieczność wdrażania działań wzmacniających jego zapisy, takich jak: szkolenia dla gmin, spotkania edukacyjne czy wymiana doświadczeń. Doszli do wniosku, że należy zorganizować akcję informacyjno-promocyjną, zacząć od dobrej inwentaryzacji przyrodniczej i przeprowadzić warsztaty wspierające gminy we wdrażaniu Planu.

Zdiagnozowali następujące zagrożenia dla wdrażania Planu adaptacji:

• różny poziom wiedzy i zaangażowania poszczególnych gmin, podczas gdy działania wymienione w dokumencie są bardzo różnorodne i wymagają priorytetyzacji w zależności od specyfiki danego obszaru;
• duże zróżnicowanie JST (wielkość, warunki fizjograficzne, profil gospodarczy, obszary chronione, podatność na ekstremalne zjawiska klimatyczne);
• trudności z pozyskaniem finansowania na działania założone w planie;
• obszerność dokumentu, jego szeroki zakres przedmiotowy i terytorialny może powodować wrażenie jego niespójności;
• Iryzyko wywołania lokalnych konfliktów społecznych;
• kłopot ze wskazaniem i zaangażowaniem potencjalnych interesariuszy.

Pomocny dla realizacji planu, w kontekście zdiagnozowanych zagrożeń, jest podział działań na priorytetowe i fakultatywne (minimum 7) w samym dokumencie.

Rozmowy pozwoliły określić również kierunki i działania ważne dla wdrażania Planu. Są nimi – identyfikacja działań priorytetowych i powiązanych, które wymagają realizacji:

• włączenie przez właściwe JST do procesu wdrażania Planu odpowiednich interesariuszy spoza UG, UM, Starostwa;
• uwzględnienie zapisów Planu w aktualnych dokumentach strategicznych;
• mediacyjny charakter współpracy z interesariuszami:
  • rozpoznanie potrzeb,
  • wyjaśnienie założeń planowanych działań,
  • wskazanie korzyści,
  • przekazanie wiedzy eksperckiej w zrozumiałej formie
• osłabienie obaw lub oporu mieszkańców przed zmianą,
• lepsze zrozumienie planowanych działań,
• wsparcie dla pracowników JST we wdrażaniu działań z Planu.

Uczestnicy wyodrębnili 4 priorytetowe obszary:

1. Jakość powietrza – istotne jest wdrożenie programów wymiany pieców i innych działań zmierzających do polepszenia jakości powietrza w regionie. Przede wszystkim pod kątem zwiększenia komfortu życia mieszkańców, ale również z uwzględnieniem atrakcyjności turystycznej regionu.
2. Gospodarka przestrzenna:
   • zagrożenie bezpowrotnym zniszczeniem krajobrazu i niska lub średnia gotowość do adaptacji do zmiany klimatu; Audyt Krajobrazowy i Strefy Ochrony Krajobrazu dotyczą wyłącznie obszarów chronionych, a potrzebne są również na innych terenach;
   • presja budownictwa wpływająca na zbyt łatwo wydawane decyzje o warunkach zabudowy bez brania pod uwagę ochrony krajobrazu; postrzeganie terenu wyłącznie jako sposobu na zarobek ze sprzedaży pod zabudowę;
   • powstawanie bardzo ciasnej zabudowy zmniejszającej atrakcyjność danego terenu;
   • powstawanie kilkuset hektarowych farm fotowoltaicznych;
   • konieczność uregulowanie gospodarki przestrzennej, tak by gminy mogły chronić krajobraz, z uwzględnieniem holistycznego spojrzenia;
   • branie pod uwagę kwestii suszy, dostępu do wody, czy odprowadzenia ścieków (co teraz nie ma miejsca). Nowe dokumenty planistyczne nadzorowane przez ekspertów powinny bazować na wytycznych Planu Adaptacji do Zmian Klimatu.
3. Działania nadleśnictwa, które obejmują liczne wycinki. Potrzebna jest ochrona źródeł wody, terenów podmokłych, bagnisk i torfowisk.
4. Gospodarka wodno-ściekowa:
   • coraz więcej rzek jest zanieczyszczonych;
   • brak presji społecznej i administracyjnej na ochronę zasobów wodnych;
   • słaba bądź żadna egzekucja kar i konsekwencji wynikających z zanieczyszczania rzek;
   • konieczna jest inwentaryzacja nielegalnych odpływów ścieków.
   • działania przeciwpowodziowe ograniczone są tylko do obszarów zagrożonych powodzią, takich które posiadają mapy i są oznaczone na nich jako tereny zagrożone, a potrzeba szerszego spojrzenia.

Zobacz prezentację Michała Guza.

Zielona Strategia Karkonoskiego Parku Narodowego – ochrona zasobów przyrodniczych dla przeciwdziałania suszy i powodzi – Dorota Wojnarowicz / Karkonoski Park Narodowy

Karkonoski Park Narodowy prowadzi dialog z gminami bazując na Planie Ochrony KPN (2016). Ważnym jego elementem jest zachowanie korytarzy ekologicznych, które prowadzą z terenów parku, przez otulinę, na obszary okolicznych gmin. Park w ramach własnych działań wspierających poprawę retencji zinwentaryzował część łąk podmokłych, na terenach gmin. Ich ochrona może znacząco poprawić obieg wody w regionie.

Głównym zagrożeniem dla ochrony korytarzy ekologicznych jest intensywna zabudowa dopuszczana na terenie gmin. W jednym z ekstremalnych przypadków pojedyncza gmina wydała 161 pozwoleń naruszających ochronę korytarza ekologicznego.

KPN tłumaczył, że wyznaczenie korytarzy ekologicznych było poprzedzone uważnym rozpoznaniem terenu. Niejednokrotnie jest to areał zarezerwowany na potrzeby konkretnego gatunku, na przykład płazów aktywujących się wiosną, czy jeleni schodzących w niższe partie gór w okresie zimowym.

Przedstawiciele parku podkreślali, że kluczowe dla ochrony jest rozważne planowanie przestrzenne w gminach. Plany powinny uwzględniać inwentaryzacje przyrodnicze prowadzone na terenie gmin. Przeszkodą jest to, że takie działania są obecnie finansowane z budżetów gminnych. Środowisko projektantów jako wyzwanie wymienia również ograniczony dostęp do danych zbieranych przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska.

Narastającym problemem jest rozwój inwestycji deweloperskich na działkach o dużych walorach widokowych. Tego rodzaju inwestycje rozproszone po całym podgórzu, nie dość, że przyczyniają się do fragmentaryzacji krajobrazu, to wywołują też zaburzenia w obiegu wody. Niejednokrotnie powodują osuszanie łąk mokrych. Grodzenie dodatkowo ogranicza możliwości migracji zwierząt.

Rozwiązaniem są dokumenty strategiczne dla całego regionu. Park prowadzi szkolenia dla policji oraz prokuratury i sądów, które mają pomóc w lepszym wykorzystaniu prawa chroniącego przyrodę. Wykroczenia w tym zakresie były nagminnie ignorowane. Szkolenia pomogły w podniesieniu świadomości organów ścigania i zwiększyły uważność policji na wykroczenia środowiskowe.

Zobacz prezentację Doroty Wojnarowicz.

Przeczytaj nasz wywiad z dyrektorem KPN Andrzejem Rajem, z którego więcej dowiesz się jak park może inspirować samorządy do ochrony zasobów wodnych.

Dyskusja panelowa

Kolejnym punktem programu była dyskusja panelowa, którą poprowadziła Ilona Gosk. Renata Kwiatek (Zastępczyni Prezydenta Miasta Jelenia Góra), Andrzej Raj (Dyrektor Karkonoskiego Parku Narodowego), Ryszard Rzepczyński (Zastępca Burmistrza Gminy Kowary), Szymon Surmacz (Burmistrz Leśnej) rozmawiali na temat współpracy regionalnej i ochrony zasobów wodnych.

Mimo różnych punktów widzenia uczestnicy debaty doszli do wspólnych wniosków. Główny to ten, że przyszedł czas na dobrą koordynację regionalną i odważniejsze działania w gminach podgórskich. Są one kluczowe dla ochrony zasobów wodnych i zatrzymanie szybkiego i bezrefleksyjnego wydawania pozwoleń na budowę. Intensywna zabudowa w terenach turystycznych staje się bowiem realnym zagrożeniem dla bezpieczeństwa wodnego mieszkańców.

Współpraca przede wszystkim

Dzień zakończył się sesją networkingową tzw. „szybkich randek” prowadzoną przez Agnieszkę Czachowską. W sesji wzięło udział ponad 50 osób. Formuła nie bez przyczyny lubiana jest przez uczestników tego typu wydarzeń. Sesja jest idealną okazją do nawiązania kontaktów i pogłębianiu tematów z wcześniejszych sesji.

Dzień drugi – 19.03.2024 (wtorek)

Prelekcja, trzy równoległe sesje warsztatowe i wycieczka do Leśnej. Tak minął nam drugi dzień konferencji. Ilona Gosk zaprezentowała wykład na temat Możliwości finansowania błękitno-zielonej infrastruktury przez samorządy (możesz zobaczyć ją tutaj).

Następnie każdy z uczestników mógł wziąć udział w jednym z trzech warsztatów.

Warsztat 1: Skuteczne pozyskiwanie finansowania projektów z zakresu rozwoju błękitno-zielonej infrastruktury (przygotowanie wniosku i niezbędnych dokumentów krok po kroku), Ilona Gosk i Agnieszka Czachowska

Prezentacja projektu Szkoła przyjazna klimatowi był punktem wyjścia do skróconego kursu opracowywania projektu. Uczestnicy warsztatu zdefiniowali cele, jakie zaprezentowany projekt miał realizować, a następnie pracując w grupach nad wybranymi celami, weryfikowali, czy są SMART (konkretne, mierzalne, osiągalne, istotne i określone w czasie) oraz definiowali wskaźniki weryfikacji osiągnięcia celów i źródła pozyskania danych do mierzenia tych wskaźników. Drugie zadanie polegało na ułożeniu z działań projektu diagramu sieciowego. Ćwiczenie to pozwoliło powiązać odrębne zadania w logiczną całość, wyznaczyć ścieżkę krytyczną projektu oraz czas jego trwania.

Ważną częścią warsztatu były wskazówki dotyczące opracowywania wniosków na konkursy grantowe. Wśród nich znalazły się takie kwestie, jak:

• analiza dostępnych źródeł finansowania zgodnych z gotowością technologiczną procesu, produktu, usługi;
• analiza zgodności celów projektu z celami konkursu;
• konieczność zapoznania się z pełną dokumentacją konkursową (ogłoszenie, regulamin, załączniki, wniosek);
• korzyści wynikające z analizy kryteriów oceny merytorycznej;
• nacisk na pełną zgodność pomiędzy strukturą celów, działaniami, budżetem i wskaźnikami (również w warstwie językowej);
• dobór partnerów adekwatnych do realizacji projektu i klarowny rozdział zadań pomiędzy nimi.

Ważną kwestią dla uczestników warsztatu było szacowanie budżetów projektów. Jako dobre źródła prowadzące wskazały dane historyczne, tabele kosztów kwalifikowanych, a w przypadku inwestycji – kosztorysy towarzyszące opracowanej dokumentacji.

Zapoznaj się z prezentacją z warsztatu.

Warsztat 2: Rozwój lokalny a przeciwdziałanie suszy i powodzi w regionie (działania przewidziane w Planie adaptacji do zmian klimatu Aglomeracji Jeleniogórskiej), Michał Krzywicki-Guz, Helena Pomeroy

Celem warsztatu było zapoznanie uczestników z założeniami Planu adaptacji do zmian klimatu oraz przećwiczenie jego wdrażania w gminie o różnych uwarunkowaniach. Każda grupa miała za zadanie wybrać z Planu działania priorytetowe dla danego rodzaju gminy.

Gminy o charakterze górskiego centrum turystycznego

Dla gmin, które mają charakter górskiego centrum turystycznego, uczestnicy wybrali opracowanie strategii rozwoju turystyki zrównoważonej (działanie 4.7). Zaplanowali jej wdrożenie w następujących etapach:

1. Powołanie zespołu roboczego do spraw opracowania strategii – a następnie przedstawienie wyników jego pracy różnym interesariuszom takim, jak: JST, samorządom województwa dolnośląskiego, stronie społecznej, NGO, mieszkańcom, organizacjom turystycznym, sektorowi naukowo-badawczemu, KPN. W celu weryfikacji założeń, upowszechnienia wiedzy, pokazania korzyści z przygotowania i wdrażania dokumentu, zmiany mentalności i nastawienia do wdrażanych rozwiązań, zmiany postrzegania urzędnika jako wroga.
2. Partycypacyjne opracowanie głównych celów i priorytetowych kierunków działania, takich jak:
   • przekierowanie i kanalizowanie ruchu turystycznego poza główne atrakcje turystyczne;
   • ograniczenie rozpraszania zabudowy;
   • ochrona terenów otwartych (audyt krajobrazowy, plany ochrony);
   • opracowanie scenariuszy dotyczących adaptacji do zjawisk ekstremalnych;
   • rozwiązania administracyjne służące właściwej gospodarce wodno-ściekowej (np. nowe inwestycje tylko przy istniejących przyłączach).
3. Przeprowadzenie konsultacji społecznych opracowanego dokumentu.
4. Znalezienie źródeł finansowania zaplanowanych działań z wykorzystaniem środków własnych gminy i środków zewnętrznych.

Gminy wiejskie

Dla gmin wiejskich, grupa zaproponowała skoncentrowanie się na opracowaniu programów gospodarowania wodami opadowymi i retencji gminnej (działanie: 2.3). W ocenie grupy działanie to powinno być realizowane z udziałem przedstawicieli JST, Wód Polskich, Powiatowych Centrów Zarządzania Kryzysowego, Lasów Państwowych, Parków Narodowych i Krajobrazowych, specjalistów i ekspertów (IMGW, IKiH, uczelni), organizacji pozarządowych, LGD, Związków Działkowców i Rolników, mieszkańców, szkół itp. czyli jak najszerszego grona interesariuszy i ekspertów. Tu również uczestnicy zaproponowali powołanie zespołu roboczego, który powinien być odpowiedzialny za projekt programu. Dokument ten następnie gmina powinna poddać konsultacjom i wypracować na tej podstawie konkretne działania do wdrożenia. Ważne jest szerokie informowanie o nich społeczności lokalnej.

Gminy z obszarem ochrony przyrody

Kolejna grupa pracowała na przykładzie gminy z obszarem ochrony przyrody, a za priorytetowe działanie podobnie jak grupa poprzednia, uznała opracowanie programów gospodarowania wodami opadowymi i retencji gminnej (działanie: 2.3). Dodatkowo, za kluczowe dla ochrony przeciwpowodziowej uznała weryfikację i aktualizację dokumentów planistycznych, jeśli nie pozwalają na efektywne wdrażanie działań adaptacyjnych. Uczestnicy położyli również nacisk na informowanie interesariuszy o planowanych działaniach i zachęcanie ich do zaangażowania. W tym zakresie wskazali, że ważne będą takie działania jak: organizowanie kampanii uświadamiających dla mieszkańców w celu promowania postaw pro-środowiskowych (działanie 8.6) oraz informowanie i profilaktyka zdrowotna, zwłaszcza w kierunku chorób i schorzeń cywilizacyjnych (działanie działania 8.8) i wdrożenie zachęt dla mieszkańców do wprowadzania pro-adaptacyjnych działań na swoich posesjach (działanie 2.13).

W ocenie grupy, skuteczną zachętą mogą być wdrożenia, które pokazują, że jakieś rozwiązanie dobrze działa. Dlatego do pakietu działań uczestnicy dodali ograniczenie poboru wód podziemnych na obszarach i w okresach występowania susz, okresów bezsuszowych (działanie 5.6) oraz modernizację systemu rowów melioracyjnych pod kątem rzeczywistych potrzeb wodnych terenów użytkowanych rolniczo (odwadnianie, nawadnianie) z uwzględnieniem wzrostu retencji w zlewniach oraz zagospodarowaniem wód opadowych (działanie 5.8).

Jako możliwe źródło ich finansowania wskazała program FEnIKS, z komponentem inwestycyjnym. Zwrócili uwagę na konieczność sięgania po wsparcie ekspertów zewnętrznych, którzy mogą pomóc w edukacji mieszkańców. Edukację zaplanowali z wykorzystaniem materiałów edukacyjnych, lokalnych liderów, prezentowania dobrych praktyk. Za ważne uznali podnoszenie świadomości rolników na temat znaczenia „nieużytków” i retencji wody opadowej. Jako przykład podali program Bagno jest piękne, który pokazuje korzyści z terenów podmokłych.

Opracowanie programów gospodarowania wodami opadowymi i retencji gminnej (Działanie: 2.3) powinno uwzględniać weryfikację lokalnych uwarunkowań terenowych, gospodarczych, a przede wszystkim społecznych oraz potrzeby wszystkich interesariuszy.

Gminy miejsko-wiejskie

Grupa, która zajmowała się gminą miejsko-wiejską, też postawiła przede wszystkim na opracowanie programów gospodarowania wodami opadowymi i retencji gminnej (działanie 2.3). Grupa zaproponowała, by wdrażanie działania podzielić na następujące etapy:

1. Akcja informacyjno-konsultacyjna dla społeczeństwa.
2. Sprawdzenie możliwości finansowania ze środków zewnętrznych.
3. Przygotowanie programów i planów inwestycji, a następnie złożenie wniosku o dofinansowanie i wyłonienie wykonawców.
4. Przygotowanie projektów programów, przyjęcie ich i wdrożenie, z uwzględnieniem konsultacji społecznych, warsztatów i wizyt studyjnych.

Wśród interesariuszy, których warto zaangażować w prace wymili: Wody Polskie, Lasy Państwowe, KOWR, RDOŚ, OSP, KGW, rady sołeckie, LGD i mieszkańców.

Miasta o charakterze podgórskim

Ostatnia grupa zajęła się działaniami dla miast o charakterze podgórskim. Również w tym przypadku grupa wybrała jako priorytet opracowanie programów gospodarowania wodami opadowymi i retencji gminnej (działanie: 2.3). Zaproponowała zaangażowanie rolników, Lasów Państwowych, mieszkańców, polityków, wybranych wydziałów urzędu miasta, organizacji pozarządowych.
Planując możliwe zadania wdrożeniowe, grupa postawiła przede wszystkim na:

• edukację poprzez pokazywanie dobrych praktyk;
• rozwijanie zachęt finansowych dla mieszkańców w celu gromadzenia wód opadowych i rozwoju BZI;
• wykorzystanie w rozwoju BZI wsparcia gminy i budżetów obywatelskich;
• organizowanie akcji typu „oszczędzaj wodę”;
• opracowanie wytycznych dotyczących gromadzenia wód opadowych w przypadku mniejszych i większych inwestycji;
• Wodny budżet obywatelski – w celu zainspirowania i zaangażowania mieszkańców w dbanie o zasoby wodne;
• odtwarzanie małej retencji w lasach w tym mokradeł, a także prowadzenie gospodarki leśnej z priorytetem wodnym.

Wybór przez większość grup tego samego działania, pokazał, że jest to kluczowe działanie ujęte w Planie adaptacji Aglomeracji Jeleniogórskiej.

Warsztat 3: Jak zarządzać zielenią w w małych miastach? Przydatne narzędzia, standardy i dobre praktyki, Aleksander Dorda i Maria Skotnicka

W trakcie warsztatu mniejsze miasta zostały zdefiniowane jako te, które nie dysponują wysokim budżetem na zarządzanie zielenią i nie mają wyodrębnionych jednostek za to odpowiedzialnych.

Uczestnicy prowadzili dyskusję w czterech grupach analizując bariery, z którymi się spotykają podczas pracy z terenami zieleni lub użytkowaniem przestrzeni publicznych. Wskazali:

• ograniczenia finansowe i brak umiejętności pozyskiwania środków zewnętrznych;
• brak rozwiązań systemowych i prawnych;
• brak edukacji ekologicznej, w tym dot. zmiany klimatu oraz ludzi z odpowiednią wiedzą;
• braki kadrowe w urzędach;
• brak szkoleń oraz nadzoru inwestycyjnego;
• brak dialogu i współpracy odpowiednich instytucji,
• kwestie własności gruntów oraz tradycyjne podejście mieszkańców do terenów zieleni i niska świadomość roli bioróżnorodności i retencji.

Uczestnicy dzielili się swoim doświadczeniem, mówili o obawach przed wdrażaniem zmian, braku wizji i świadomości powiązań środowiskowych. Częstym problemem jest fakt, że zieleń w miastach jest sprawą marginalną i poza pilnymi tematami zarządzających. Zdiagnozowana została niska świadomość na temat retencji krajobrazowej, panujące przeświadczenie, że drzewa są zagrożeniem i kłopotem, a utwardzona powierzchnia jest estetyczna i bezpieczna. Wykazano także, że powszechnie brakuje inwentaryzacji przyrodniczych, opracowań dendrologicznych oraz przeglądów drzew pod względem bezpieczeństwa.

Po pracy w grupach nad analizą barier, Aleksander Dorda pokazał w bogato ilustrowanej prezentacji (możesz zobaczyć ja tutaj), z jakimi barierami podczas opracowywania standardów zarządzania zielenią, musieli zmierzyć się w Cieszynie. Przeanalizował sytuację, od strony przedstawicieli urzędu miasta oraz podzielił się doświadczeniem podpowiadając co się sprawdziło, a z czym były największe trudności.

Po prezentacji uczestnicy wrócili do pracy w grupach próbując znaleźć rozwiązania dla wcześniej zdiagnozowanych wyzwań. Wyłonione zostały cztery główne płaszczyzny tematyczne, nad którymi  pracowały grupy:

• finanse,
• brak dialogu i współpracy z instytucjami,
• czynnik ludzki (edukacja, mieszkańcy, zarządcy),
• rozwiązania systemowe i prawo.

W grupie zajmującej się finansami uczestnicy wypracowali następujące rozwiązania:

• wprowadzenie zieleni np. do projektów drogowych, na które łatwiej jest uzyskać finansowanie,
• pozyskiwanie funduszy z programów Zielony Lider, Zielony Budżet, od lokalnych fundacji, od firm odpowiedzialnych społecznie,
• wykorzystanie turystyki jako źródła finansowania,
• zachęty dla gmin: motywacja na pozyskanie środków zewnętrznych, utworzenie stanowiska etatowego dla osoby pozyskującej środków na ochronę środowiska i działania adaptujące do zmiany klimatu.

Grupa zajmująca się tematem braku dialogu i współpracy z instytucjami wypracowała następujące rekomendacje:

• zaplanowanie w budżecie środków na koordynatora – „zielony lider”, odpowiedzialnego za kontakt z interesariuszami.;
• identyfikacja interesariuszy oraz ich potrzeb,
• potrzeba wcześniejszego planowania rozwiązań,
• opracowanie narzędzi wspierających realizację (komunikacja, ułatwienie użytkownikom zgłaszania uwag poprzez aplikację, telefon, stronę np. naprawmyto.pl, awaria itp),
• konieczność podziału obowiązków za zadania w projekcie,
• monitoring na etapie realizacji poprzez cykliczne spotkania koordynujące,
• wspólne planowanie dalszych działań,
• nadzór nad naprawami.

Grupa zajmująca się czynnikiem ludzkim (edukacja, mieszkańcy, zarządcy) wypracowała następujące wnioski:

• stworzenie kanału informacyjnego pomiędzy zarządcami, wykonawcami a mieszkańcami;
• zarządcy powinni:
  • odbyć specjalistyczne szkolenia tak, aby eksperci byli także w jednostkach podległych urzędowi,
  • mieć świadomość korzyści finansowych świadczonych przez usługi ekosystemów,
  • wprowadzać bezpłatnie dostępne standardy;
• mieszkańcom powinno się zapewnić powszechną edukację i informację poprzez:
  • spotkania,
  • wspólne organizowanie wydarzeń,
  • partycypację i konsultacje społeczne,
  • tablice informacyjne,
  • social media;
• wykonawcom należy umożliwiać nadzór autorski oraz wymagać wprowadzania standardów.

Grupa, która zajęła się rozwiązaniami systemowymi i prawem doszła do następujących wniosków:

• należy wdrożyć procedury chroniące i rozwijające zieleń,
• standardy zarządzania terenami zieleni należy wprowadzać na trzech etapach:
  • projektowym,
  • realizacyjnym,
  • pielęgnacyjnym.
• zarządzeniem włodarzy powinno wdrażać się ochronę drzew i terenów zieleni, stosować odpowiednie zapisy dotyczące ochrony zieleni w MPZP,
• opinie i ekspertyzy dotyczące zieleni powinny być traktowane jako opinia zewnętrznego autorytetu, także pod kątem ustanawiania pomników przyrody,
• należy wprowadzić nakaz obowiązkowych przeglądów zieleni, na właścicieli gruntów, pod kątem bezpieczeństwa.

W dalszej części warsztatu Aleksander Dorda, podzielił się z uczestnikami zarówno tym, co nie do końca się udało jak i sukcesami we wprowadzaniu zielonych standardów opracowanych na potrzeby miasta Cieszyn.

Wizyta studyjna w Leśnej

Największe zainteresowanie w trakcie konferencji wzbudziły warsztaty. Ponad 60% z respondentów wskazało je w ankietach ewaluacyjnych, jako najbardziej użyteczne wydarzenie konferencji. Sesja dobrych praktyk w formule World Cafe zajęła drugie miejsce z wynikiem 51%. A na trzecim (48,6%) uplasowała się wizyta studyjna w Leśnej, w Izerskim Centrum Adaptacji do zmiany klimatu stworzonym w ramach projektu. Zorganizowana na zakończenie konferencji. Dla wielu była to jedyna okazja, żeby przyjrzeć się osobiście rozwiązaniom dostępnym na ścieżce edukacyjnej Błękitno-Zielona Leśna. Po terenie oprowadzali, demonstrując obiekty BZI, Barbara Surmacz-Dobrowolska z Fundacji i Szymon Surmacz Burmistrz Leśnej.

Odwiedź wirtualną ścieżkę edukacyjną w Leśnej.

Dziękujemy partnerom, panelistom i wszystkim uczestnikom i uczestniczkom za tą dwudniową przygodę!

Projekt Między suszą a powodzią. Błękitno-zielona infrastruktura w gminie Leśna korzysta z dofinansowania o wartości 836 960 euro otrzymanego od Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG w ramach Programu Środowisko, Energia i Zmiany Klimatu, obszar programowy: Klimat.

Organizatorzy Konferencji

Partnerzy merytoryczni konferencji

Patronat medialny