W Szwecji ochrona jezior jest traktowana priorytetowo. Nad jeziorem Melar (trzecim co do wielkości w kraju) leżą dwie miejscowości, które w innowacyjny sposób podchodzą do oczyszczania wód deszczowych. Zrówno gmina Enköping jak i Västerås prężnie się rozwijają, co wywiera znaczną presję na ekosystem jeziora. Zrównoważone gospodarowanie deszczówką z wykorzystaniem parków wodnych pozwala zmniejszyć to negatywne oddziaływanie.

Wraz z przedstawicielami społeczności gmin Zawoja i Karpacz już w 2010 r. szukaliśmy inspiracji w  Enköping. Pani Burmistrz Anna Wiklund, opowiedziała nam wówczas o wypracowywanej strategii rozwoju miasta do 2030 r. Podkreśliła: Interesuje nas przyszłość oddalona aż o 20 lat. Minęło 12 lat od czasu naszej ostatniej wizyty w Enköping. Czy parki wodne się sprawdziły?

Zieloni Liderzy tropem szwedzkiej deszczówki

Szwedzka i polska deszczówka to nasza wspólna sprawa, bo obieg wody na ziemi nie zna granic. Stajemy również przed podobnymi wyzwaniami związanymi z potrzebą ochrony usług ekosystemów, adaptacji do zmian klimatu, ochrony zasobów wodnych w mieście.

Szwedzi mają duże doświadczenie w zakresie wykorzystywania rozwiązań opartych na przyrodzie. I to począwszy od prac koncepcyjnych, przez projektowanie, organizację procesu inwestycyjnego, po realizację i końcową ewaluację efektów projektów. A my uczymy się od najlepszych!

Dlatego w ramach programu Zielony Lider, w 2022 r. do Enköping pojechali uczestnicy i uczestniczki  trzech zespołów liderskich z: Izabelina, Skawiny i Niepołomic. Podczas wizyty studyjnej odwiedzili różne parki wodne.

Azot, fosfor i metale ciężkie…

Park Wodny Enköping (Vattenparken Enköping) powstał w celu ochrony jeziora Melar i funkcjonuje już od kilkunastu lat. Obejrzyjcie koniecznie jak wygląda z lotu ptaka. Stanowi system mokradłowy oczyszczający wody deszczowe z większości terenów mieszkalnych miasta, przed tym jak trafią do jeziora. Zimą służby miejskie wywożą tam śnieg z odśnieżania Enköping.

Park zajmuje powierzchnię ok. 5 ha. Składa się z rozlewisk o zróżnicowanej głębokości (od 20 cm do 1,5 m). Dzięki temu tworzą się strefy o różnej prędkości przepływu, co umożliwia skuteczne osadzanie się zanieczyszczeń. Ekosystem mokradłowy usuwa z wód deszczowych i roztopowych przede wszystkim rozpuszczone substancje biogenne (azot i fosfor) oraz metale ciężkie. Zapobiega to nadmiernej eutrofizacji jeziora. Rocznie z wód opadowych usuwanych jest od 3 do 5 ton azotu i blisko 1 tona fosforu, które w przeciwnym razie trafiałyby bezpośrednio do jeziora Melar, a następnie do Bałtyku. Więcej na temat parku można przeczytać w tym artykule (w jęz. angielskim).

Mokradła oczywiście poprawiają lokalną retencję. Dla wielu gatunków roślin i zwierząt są siedliskiem życia i przyczyniają się do poprawy bioróżnorodności. Zwiększają atrakcyjność terenów komunalnych, są miejscem rekreacji i wypoczynku dla mieszkańców i turystów. Ale to nie wszystkie usługi ekosystemów świadczonych przez park! Odbywają się tutaj zajęcia edukacyjne połączone z obserwacją ptaków i innych zwierząt oraz roślin.

Około 4 km od Parku Wodnego Enköping znajduje się mniejszy Park Paddeborg. On także istnieje już od kilkunastu lat. Odbiera wodę deszczową z obszaru o powierzchni około 130 ha w zachodniej części Enköping. Deszczówka trafia do kilku płytkich meandrujących stawów. Park jest również atrakcyjnym terenem rekreacyjnym w pobliżu miasta.

Rozwój NBS w tej szwedzkiej gminie jest bezpośrednio związany z dostępem do terenów, które są prywatną własnością. W Szwecji, podobnie jak w Polsce, proces pozyskiwania terenów od prywatnych właścicieli dla realizacji założeń NBS jest długotrwały. Stąd opracowany plan do 2030 r. zakładający konsekwentne pozyskiwanie terenów prywatnych. – opowiada Paweł Bohdziewicz, Prezes w Gminnym Przedsiębiorstwie Wodociągów i Kanalizacji Izabelin Mokre Łąki.

Nowe sztuczne mokradła w Johannisberg

Gmina Västerås daje przykład dobrej współpracy między miastami Västerås i Mälarenergi. Jej  efektem jest Park Wodny Johannisberg (Johannisbergs våtmarkspark). To nowy obiekt (oddany do użytkowania w 2021 r.) i wciąż rozbudowywany, docelowo będzie miał powierzchnię ok. 15 ha. Prawie połowę powierzchni parku zajmie sześć stawów o różnej głębokości. Mälarenergi odpowiada za jego część „wodną”, a miasto Västerås za część „parkową” oraz za tworzenie warunków dla poprawy bioróżnorodności.

Wody opadowe z terenów miejskich przepompowuje się do sześciu połączonych, zmeandryzowanych stawów, z których oczyszczona deszczówka trafia do jeziora Melar. Teren mokradłowy objęty jest projektem unijnym LIFE IP Rich Waters. Celem projektu jest poprawa jakości wody w jeziorach i drogach wodnych.

Park oczyszcza również wodę dopływającą ze strumienia Kapellbäcken. Jest to jeden z najbardziej zanieczyszczonych cieków w Västerås. Zanieczyszczona deszczówka spływa do potoku między innymi z centrum handlowego Erikslund, trasy europejskiej E18 i obszaru przemysłowego Hacksta.

Park biznesowy też może uwzględniać NBS

W Enköping Zielonych Liderów ugościli przedstawiciele Urzędu Miasta. Pochwalili się właśnie realizowanym projektem Viable Cities. Jego cel to stworzenie miast zrównoważonych i neutralnych klimatycznie do 2030 r. Urbanista zaprezentował projekt Parku biznesowego Myran oraz zagospodarowania wód w Enköping. Myran ma pełnić funkcje produkcyjno-handlowe, w połączeniu z mieszkaniowymi i biurowymi. Całość będzie stanowić sieć funkcjonalnych przestrzeni publicznych i terenów zieleni. Koncepcja wpasowuje się w naturalną część pejzażu miejskiego i przyczyni się do rozwoju miasta Enköping.

Uprawa wierzby energetycznej to też NBS!

Enköping jest miastem parków i ogrodów. Strategia miasta polega na inwestowaniu w liczne mniejsze parki zamiast w jeden duży park miejski. Najmniejsze są tzw. parki kieszonkowe. Na pytanie o inne przykłady NBS w mieście Paweł Bohdziewicz wyjaśnia: Rozwija się tutaj również system zagospodarowania nadmiaru wody bezpośrednio przy pasach jezdni – nasadzenia roślinne.

Tereny zieleni uzupełnia uprawa wierzby energetycznej, która zaczęła się w latach 70. ubiegłego wieku. W Szwecji powstała technologia uprawy i wykorzystania wierzby do produkcji energii, która stosuje odmiany o wysokiej produktywności.

W 2010 r. przedstawicieli społeczności gmin Zawoja i Karpacz odwiedzili lokalną elektrociepłownię, zaopatrującą mieszkańców w energię elektryczną i cieplną. Wykorzystuje ona niemal wyłącznie surowce odnawialne produkowane lokalnie w gminie Enköping (odpady z pozyskiwania i obróbki drewna (trociny, wióry, pył drzewny, kora) oraz wierzbę energetyczną (z jej spalania pochodziło wówczas ponad 10% energii produkowanej w Enkoping), uprawianą po sąsiedzku na plantacji. Gmina Enköping jest dzieki temu samowystarczalna energetycznie.

W bezpośrednim sąsiedztwie elektrociepłowni i plantacji wierzby znajduje się oczyszczalnia ścieków komunalnych. Co ją wyróżnia? Osad powstający z oczyszczania jest uciążliwy dla środowiska i trudno go zagospodarować. W Enköping jest on wykorzystywany do podlewania i nawożenia plantacji wierzby! Jest bogaty w substancje odżywcze i dobrze nawodniony. Dzięki temu wierzby osiągają odpowiednie rozmiary już po 4 latach (na innych plantacjach potrzebują na to aż 6 lat).

Polecamy filmowy reportaż z naszej wizyty studyjnej w 2010 roku, gdzie zobaczycie dobre praktyki gospodarki komunalnej. Uwagę zwraca bliska współpraca władz Enköping z mieszkańcami. Na spotkaniach, organizowanych raz na dwa tygodnie, burmistrz Enköping poznaje potrzeby mieszkańców. Propozycje mieszkańców dotyczące wprowadzania nowych rozwiązań są  analizowane i nierzadko wdrażane.

Opracowała: dr Magdalena Puczko